Μετάσταση
Μετάσταση είναι η διασπορά του καρκίνου σε διαφορετικές από την πρωτοπαθή εστία, θέσεις.
Κάποια καρκινικά κύτταρα μπορεί να αποσπασθούν από τον αρχικό όγκο και να εισέλθουν στην αιματική κυκλοφορία ή το λεμφικό σύστημα (πρόκειται για το σύστημα που παράγει, αποθηκεύει και μεταφέρει τα αμυντικά κύτταρα του οργανισμού).
Αυτός είναι εν ολίγοις ο τρόπος με τον οποίο ο καρκίνος διασπείρεται σε απομακρυσμένες εστίες του σώματος.
Μεταστατικός όγκος ή απλά μετάσταση, καλείται ο νέος όγκος που δημιουργείται όταν καρκινικά κύτταρα εγκατασταθούν και αρχίσουν να αναπτύσσονται σε μια νέα θέση.
Έτσι γίνεται κατανοητό ότι τα κύτταρα της μετάστασης προέρχονται από τα κύτταρα της πρωτοπαθούς εστίας. Αυτό σημαίνει ότι αν, παραδείγματος χάριν, κύτταρα από καρκίνου του μαστού χορηγήσουν μετάσταση στον πνεύμονα, η πνευμονική μετάσταση αποτελείται από καρκινικά κύτταρα μαστού και όχι από καρκινικά κύτταρα πνεύμονος.
Σε αυτή την περίπτωση η νόσος των πνευμόνων είναι μεταστατική νόσος του μαστού και όχι πρωτοπαθής καρκίνος του πνεύμονα. Η διάκριση των καρκινικών κυττάρων γίνεται με τη χρήση μικροσκοπίου, στο οποίο τα μεταστατικά κύτταρα του μαστού, φαίνονται σε γενικές γραμμές όμοια με τα καρκινικά κύτταρα της πρωτοπαθούς εστίας στο μαστό.
Που μπορεί να γίνει η μετάσταση;
Τα καρκινικά κύτταρα μπορούν να χορηγήσουν μεταστάσεις σχεδόν σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος. Συχνότατα διηθούν τους τοπικούς λεμφαδένες (ωοειδείς δομές που περιέχουν αμυντικά-λεμφικά κύτταρα) γύρω από τον όγκο (επιχώριοι λεμφαδένες).
Η λεμφική συμμετοχή μαζί με την πρωτοπαθή εστία καλείται και τοπική νόσος, σε αντιδιαστολή με την μεταστατική νόσο, όπου ο καρκίνος προσβάλλει όργανα ή λεμφαδένες σε απομακρυσμένες θέσεις από την πρωτοπαθή εστία.
Παρότι κάθε τύπος, αλλά και κάθε καρκίνος ξεχωριστά, έχει την τάση να χορηγεί μεταστάσεις σε διαφορετικά σημεία, οι πιο συχνές μεταστατικές εστίες από συμπαγείς όγκους είναι οι πνεύμονες, τα οστά, το ήπαρ και ο εγκέφαλος. Όπως προαναφέρθηκε, κάποιοι τύποι καρκίνου τείνουν να χορηγούν μεταστάσεις σε ειδικές εστίες.
Για παράδειγμα ο καρκίνος του πνεύμονα συχνά προσβάλλει τον εγκέφαλο και τα οστά, ενώ ο καρκίνος του παχέος εντέρου συχνά μεθίσταται στο ήπαρ. Ο καρκίνος του προστάτη συχνά προσβάλλει τα οστά.
Ο καρκίνος του μαστού αρέσκεται στο να μεθίσταται σε πνεύμονες, οστά, ήπαρ και εγκέφαλο, χωρίς ιδιαίτερες διακρίσεις. Όπως όμως ήδη ειπώθηκε δεν υπάρχει απόλυτος κανόνας και μπορεί εξίσου να προσβληθούν και άλλα σημεία του σώματος.
Επειδή τα κύτταρα του αίματος ''ταξιδεύουν'' σε ολόκληρο το σώμα, τα κύτταρα της λευχαιμίας, του πολλαπλού μυελώματος και των λεμφωμάτων, τείνουν να μην είναι εντοπισμένα όταν διαγιγνώσκεται η νόσος. Καρκινικά κύτταρα μπορεί να ανεβρεθούν στο αίμα, διάφορους λεμφαδένες ή άλλα μέρη του σώματος, όπως το ήπαρ και τα οστά. Αυτός ο τύπος της διασποράς των καρκινικών κυττάρων, δεν χαρακτηρίζεται ως μετάσταση.
Υπάρχουν συμπτώματα της μεταστατικής νόσου;
Κάποιοι ασθενείς με μεταστάσεις δεν παρουσιάζουν ειδικά συμπτώματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι μεταστάσεις τους ανευρίσκονται από ακτινογραφίες ή άλλες εξετάσεις που γίνονται για διαφορετικούς σκοπούς. Όταν υπάρχουν συμπτώματα από τις μεταστάσεις, ο τύπος και η συχνότητα τους, εξαρτώνται από το μέγεθος και την εντόπιση των μεταστατικών όγκων.
Για παράδειγμα, μεταστάσεις στα οστά είναι πιθανό να προκαλούν πόνο και προδιαθέτουν σε κατάγματα. Εγκεφαλικές μεταστάσεις μπορεί να προκαλέσουν μια ποικιλία συμπτωμάτων, περιλαμβανομένων κεφαλαλγίας, επιληπτικών κρίσεων και αστάθειας. Η δύσπνοια μπορεί να είναι κάποια από τα συμπτώματα πνευμονικών μεταστάσεων. Κοιλιακή διάταση ή ίκτερος (κιτρινωπή χρώση του δέρματος) μπορεί να αποτελούν ενδείξεις ηπατικών μεταστάσεων.
Κάποιες φορές ο πρωτοπαθής όγκος ενός ασθενούς διαγιγνώσκεται εξαιτίας των συμπτωμάτων της μεταστατικής εστίας. Για παράδειγμα, ένας ασθενής με καρκίνο του προστάτη και μεταστάσεις στα οστά της πυελικής ζώνης μπορεί να παρουσιάσει πόνο χαμηλά στην ράχη (που προκαλείται από τις οστικές μεταστάσεις) πριν ακόμα εμφανιστούν τα συμπτώματα που προκαλεί ο πρωτοπαθής όγκος στον προστάτη.
Πώς γνωρίζει ο ιατρός εάν ένας καρκίνος είναι πρωτοπαθής ή μετάσταση;
Για να δοθεί απάντηση στο παραπάνω ερώτημα, χρειάζεται η γνώμη ενός παθολογοανατόμου, ο οποίος θα μελετήσει δείγμα του καρκινικού ιστού στο μικροσκόπιο. Σε γενικές γραμμές τα καρκινικά κύτταρα είναι ''ανώμαλες εκδόσεις'' των φυσιολογικών κυττάρων από τον ιστό που προήλθαν.
Ο παθολογοανατόμος, χρησιμοποιώντας ειδικές δοκιμασίες είναι συχνά σε θέση να καθορίσει την προέλευση των καρκινικών κυττάρων. Ειδικοί δείκτες και αντιγόνα που βρίσκονται εντός ή πάνω στα κακοήθη κύτταρα, μπορούν να αποκαλύψουν τον ιστό προέλευσης τους. Μεταστάσεις - αν υπάρχουν - ανακαλύπτονται συχνά πριν ή ταυτόχρονα με την πρωτοπαθή εστία, αλλά κάποιες φορές και μετά από μήνες ή και χρόνια.
Όταν ανευρεθεί ένας νέος όγκος σε ασθενή που στο παρελθόν έχει αντιμετωπισθεί για κάποιο καρκίνο, είναι πιθανότερο ο νέος όγκος να είναι μετάσταση του πρώτου, παρά νέος πρωτοπαθής όγκος.
Μπορεί να υπάρχουν μεταστάσεις χωρίς να υπάρχει πρωτοπαθής όγκος;
Όχι. Εξ' ορισμού ένας μεταστατικός όγκος προέρχεται από κύτταρα κάποιας πρωτοπαθούς εστίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις που ανευρίσκεται πρώτη μια μεταστατική εστία, ανακαλύπτεται στη συνέχεια και η πρωτοπαθής εστία. Η αναζήτηση της πρωτοπαθούς εστίας περιλαμβάνει συνήθως ακτινογραφίες, εργαστηριακές και άλλες εξετάσεις. Εντούτοις, σε ορισμένες περιπτώσεις παρά τις εξονυχιστικές εξετάσεις, δεν είναι δυνατόν να αποκαλυφθεί η πρωτοπαθής εστία.
Ο παθολογοανατόμος γνωρίζει ότι πρόκειται για μεταστατικά κύτταρα από το γεγονός ότι δεν εμφανίζουν τα χαρακτηριστικά των κυττάρων που φυσιολογικά βρίσκονται στον ιστό, στον οποίο εντοπίστηκε η μετάσταση και από τον οποίο προέρχεται το δείγμα που εξετάζει. Οι ιατροί συνήθως αποκαλούν αυτούς τους όγκους ως αγνώστου ή κρυφής πρωτοπαθούς εστίας. Εξαιτίας της διαρκούς βελτίωσης των διαγνωστικών τεχνικών η πρωτοπαθής εστία αποκαλύπτεται τελικά σε όλο και περισσότερες περιπτώσεις.
Ποια είναι η αντιμετώπιση των μεταστάσεων;
Όταν κάποιος καρκίνος χορηγήσει μεταστάσεις, η αντιμετώπιση της νόσου μπορεί να περιλαμβάνει χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, βιολογική θεραπεία, ορμονοθεραπεία, χειρουργική επέμβαση, κρυοχειρουργική ή συνδυασμούς τους.
Η επιλογή της αντικαρκινικής θεραπείας εξαρτάται από τον τύπο του πρωτοπαθούς όγκου, το μέγεθος και την εντόπιση της μετάστασης, την ηλικία και την γενική κατάσταση της υγείας του ασθενούς, καθώς και από τον τύπο των θεραπειών στις οποίες υποβλήθηκε στο παρελθόν.
Σε ασθενείς με καρκίνο αγνώστου πρωτοπαθούς εστίας, είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν οι μεταστάσεις, ακόμα και αν δεν έχει βρεθεί η πρωτοπαθής εστία. Ο σκοπός της θεραπείας μπορεί να είναι να ελεγχθεί η εξέλιξη του καρκίνου ή η ανακούφιση από τα συμπτώματα ή τις τυχόν παρενέργειες της θεραπείας.
Υπάρχουν σε εξέλιξη νέες θεραπείες για τον μεταστατικό καρκίνο;
Η απάντηση είναι ναι. Σε όλο τον κόσμο, όπως και στη χώρα μας γίνονται διαρκώς μελέτες για την ανεύρεση αποτελεσματικότερων αντικαρκινικών θεραπειών. Αυτό γίνεται τόσο με μελέτες σε εργαστήρια, όσο και με την διεξαγωγή κλινικών δοκιμών, στις οποίες εξετάζονται διάφορες παράμετροι αντικαρκινικής αντιμετώπισης. Τα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών δεν αφορούν μόνο στην βελτίωση της θεραπείας, αλλά και στην αποτελεσματικότερη και ταχύτερη διάγνωση, καθώς και στην πρόληψη της νόσου.