Ερεθισμός στοματικής κοιλότητας
Όλες οι ογκολογικές θεραπείες μπορεί να έχουν επιπτώσεις στο στόμα, τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά τη θεραπεία. Οι επιπλοκές μπορεί να είναι οξείες (κατά τη διάρκεια) και χρόνιες (μετά το πέρας της θεραπείας).
Η ακτινοθεραπεία στο κεφάλι και στο λαιμό και η χημειοθεραπεία προκαλούν απ’ ευθείας βλάβες στο στόμα, τους σιαλογόνους αδένες και τις γνάθους. Επιπλέον, η χημειοθεραπεία εξασθενίζει το ανοσοποιητικό σύστημα και διευκολύνει, ακόμη, την ανάπτυξη λοιμώξεων.
Οι επιπλοκές, που μπορεί να παρουσιαστούν, από τη χημειοθεραπεία και την ακτινοθεραπεία στην περιοχή της κεφαλής και του λαιμού είναι παρόμοιες. Οι κυριότερες από τις επιπλοκές αυτές είναι:
- Η βλεννογονίτιδα.
- Οι λοιμώξεις του βλεννογόνου του στόματος.
- Ο πόνος.
- Οι ουλορραγίες.
- Οι μεταβολές στη γεύση.
- Το ξερό στόμα.
- Δυσκολία στη διατροφή, απώλεια βάρους.
- Δυσκολία στη λήψη νερού, αφυδάτωση.
- Τερηδόνες και ουλίτιδα.
- Διαταραχές στην ανάπτυξη των δοντιών στα παιδιά.
Όσο πιο καθαρό είναι το στόμα, τα δόντια και τα ούλα, τόσο πιο λίγες θα είναι και οι επιπτώσεις. Η προφύλαξη και ο έλεγχος των επιπλοκών στο στόμα, με τη συμβολή του Οδοντιάτρου, θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής και την αποτελεσματικότητα της ογκολογικής θεραπείας.
Οξείες επιπλοκές
Η βλεννογονίτιδα
Είναι μία «φλεγμονή» του βλεννογόνου στο στόμα. Μπορεί να προκαλέσει πόνο στο στόμα ή να επιπλακεί με λοίμωξη. Σε ασθενείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία, μπορεί να διευκολύνει την εμφάνιση αιμορραγιών στο στόμα. Μπορεί να προκαλέσει δυσκολία στο φαγητό και στη λήψη νερού.
Η έντονη βλεννογονίτιδα εμφανίζεται με πόνο και μπορεί να αναγκάσει το γιατρό να διακόψει ή να καθυστερήσει την επόμενη δόση της θεραπείας. Ο πόνος μπορεί να οφείλεται και στο χημειοθεραπευτικό φάρμακο ή σε άλλη αιτία. Η προσεκτική εξέταση του στόματος είναι σημαντική για την αντιμετώπιση του πόνου.
Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία ή προφύλαξη / προληπτική αγωγή για τη βλεννογονίτιδα. Μπορείτε να επικοινωνήσετε με τον ιατρό ογκολόγο σας ή τον οδοντίατρό σας για τη δυνατότητα «υποστηρικτικής αγωγής».
Οι λοιμώξεις στο βλεννογόνο του στόματος
Η βλάβη του βλεννογόνου του στόματος (η βλεννογονίτιδα) και η εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος διευκολύνουν την ανάπτυξη των λοιμώξεων. Το ξερό στόμα, κυρίως μετά την ακτινοθεραπεία στο κεφάλι και στο λαιμό, επίσης, διευκολύνει την ανάπτυξη των λοιμώξεων. Η κατάλληλη οδοντιατρική φροντίδα και το καθαρό στόμα μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο της λοίμωξης στο στόμα, τα δόντια και τα ούλα. Οι λοιμώξεις μπορεί να οφείλονται σε:
- Βακτήρια (Βακτηριακές λοιμώξεις). Αντιμετωπίζονται με την χορήγηση της κατάλληλης αντιβίωσης από το γιατρό.
- Μύκητες (Μυκητιάσεις). Το στόμα περιέχει μύκητες, που υπάρχουν χωρίς να προκαλούν κανένα πρόβλημα. Όταν, όμως, πολλαπλασιαστούν-αυξηθούν σε μεγάλο αριθμό, μπορεί να προκαλέσουν μυκητίαση και τότε χρειάζεται θεραπεία. Ο γιατρός θα χορηγήσει την κατάλληλη αντιμυκητιασική αγωγή.
- Ιούς (Ιογενείς λοιμώξεις). Μπορεί να προκαλέσουν πληγές και πόνο στο στόμα. Ο γιατρός θα χορηγήσει έγκαιρα την κατάλληλη αγωγή.
- Βακτηριακές λοιμώξεις.
Οι αιμορραγίες - ουλορραγίες
Τα ούλα μπορεί να ματώνουν είτε από μόνα τους είτε μετά από τον ερεθισμό τους κατά τη διάρκεια του φαγητού. Σε περιοχές, που υπάρχει «ουλίτιδα» που δεν αντιμετωπίστηκε πριν από την έναρξη της χημειοθεραπείας, τότε η αιμορραγία μπορεί να είναι πιο έντονη. Ο έλεγχος και η προετοιμασία του στόματος, από τον οδοντίατρο, πριν από την έναρξη της ογκολογικής θεραπείας μπορεί να μειώσει την επίπτωση και τη βαρύτητα όλων των παραπάνω επιπλοκών.
Οι μεταβολές στη γεύση
Είναι συνήθεις τόσο μετά την ακτινοθεραπεία όσο και μετά τη χημειοθεραπεία. Περνάνε μετά τη θεραπεία.
Χρόνιες επιπλοκές
Η ξηροστομία
Το σάλιο, που παράγεται από τους σιαλογόνους αδένες, χρειάζεται για να μας βοηθάει να μιλάμε, να τρώμε και να καταπίνουμε. Ακόμη βοηθάει στην προστασία από τις λοιμώξεις στο βλεννογόνο, ενώ προστατεύει τα δόντια από την τερηδόνα.
Η ακτινοθεραπεία και λιγότερο η χημειοθεραπεία μπορεί να προκαλέσουν βλάβη στους σιαλογόνους αδένες, με αποτέλεσμα να παράγουν λίγο ή και καθόλου σάλιο. Τότε το στόμα δεν μπορεί να καθαριστεί καλά. Τα δόντια είναι εύκολο να τερηδονιστούν, ενώ μπορεί να εμφανιστούν προβλήματα στα ούλα. Το ξερό στόμα μπορεί να έχει τα πιο κάτω συμπτώματα:
- Παχύ σάλιο, που κολλάει.
- Δίψα.
- Μεταβολές στη γεύση, δυσκολία στην κατάποση και στο φαγητό.
- Αίσθημα καψίματος, κυρίως στη γλώσσα.
- Σκασίματα στα χείλη.
- Δυσκολία στην τοποθέτηση των οδοντοστοιχιών.
Η ξηροστομία, που εμφανίζεται μετά από τη χημειοθεραπεία, είναι συνήθως, παροδική. Μετά την ακτινοθεραπεία στο κεφάλι και στο λαιμό, οι σιαλογόνοι αδένες, που έχουν ακτινοβοληθεί, μπορεί να μην επανέλθουν πλήρως. Η ξηροστομία μπορεί να εμφανιστεί, ακόμη, και μετά από αλλογενή μεταμόσχευση μυελού των οστών, ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης χρόνιας νόσου μοσχεύματος κατά ξενιστή, όπου, επίσης βλάπτονται οι σιαλογόνοι αδένες.
Η εφαρμογή εντατικού προγράμματος προληπτικής οδοντιατρικής και φθοριώσεων θα βοηθήσει σημαντικά στην προστασία του στόματος από τις επιπτώσεις της ξηροστομίας. Ο οδοντίατρος θα εφαρμόσει για σας προγράμματα πρόληψης, με ειδικά πρωτόκολλα φθορίου, κάθε μέρα. Θα σας εκπαιδεύσει στη στοματική υγιεινή και θα σας δώσει οδηγίες κατάλληλης διατροφής, όπως η αποφυγή των αεριούχων ποτών, των ξινών και της ζάχαρης.
Ο οδοντίατρος μπορεί επίσης, να εφαρμόσει διαλύματα επανασβεστίωσης των δοντιών, καθώς και να χορηγήσει υποκατάστατα σάλιου. Επί πλέον, ειδικά για την προστασία των σιαλογόνων αδένων από την τοξική επίδραση της ακτινοβολίας μπορείτε να ρωτήσετε τον ιατρό ογκολόγο σας.
Η νέκρωση των γνάθων
Α. Η νέκρωση των γνάθων μετά από ακτινοθεραπεία στην περιοχή μπορεί να προκαλέσει, σε μικρό ποσοστό, νέκρωση των γνάθων. Η τήρηση καλής στοματικής υγιεινής, η εφαρμογή των διαφόρων μέτρων προστασίας των δοντιών και η αποφυγή των εξαγωγών θα συμβάλει στη μείωση του κινδύνου της νέκρωσης.
Η καλή, ισορροπημένη διατροφή, η χρήση των οδοντοστοιχιών όσο λιγότερο γίνεται, η διακοπή του καπνίσματος, η αποφυγή της κατανάλωσης οινοπνεύματος και άλλα μέτρα, που θα συστήσει ο γιατρός θα συμβάλουν, επίσης, σημαντικά στη μείωση του κινδύνου νέκρωσης των γνάθων σε ασθενείς, που έχουν ακτινοβοληθεί στην περιοχή της κεφαλής και του λαιμού.
Β. Η νέκρωση των γνάθων σε ασθενείς που λαμβάνουν διφωσφονικά. Τα διφωσφονικά συνεισφέρουν σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ογκολογικών ασθενών, με τη συμβολή τους στη μείωση του πόνου, της υπερσβεστιαιμίας, των αυτόματων καταγμάτων, αλλά και στον περιορισμό των οστικών μεταστάσεων διαφόρων νεοπλασμάτων.
Από το τέλος του 2003 έχουν, όμως, συσχετιστεί με την εμφάνιση περιπτώσεων νέκρωσης στις γνάθους. Οι περισσότερες περιπτώσεις, έως και το 80%, εμφανίζονται μετά από εξαγωγή δοντιού ή τραυματισμό από οδοντοστοιχία που δεν εφαρμόζει καλά ή άλλο τραυματογόνο παράγοντα στο στόμα. Η πρόληψη της ανάπτυξης της νέκρωσης είναι η καλύτερη θεραπευτική αντιμετώπιση.
- Εάν το στόμα είναι καθαρό και δεν υπάρχει τερηδόνα και ουλίτιδα, τότε η πιθανότητα εμφάνισης αυτής της επιπλοκής είναι πολύ μικρή.
- Η εφαρμογή, δηλαδή, των κατάλληλων μέτρων προφύλαξης της υγείας του στόματος και η αποφυγή των εξαγωγών των δοντιών μπορούν να συμβάλουν στην ελαχιστοποίηση του κινδύνου.
- Είναι, επομένως, απαραίτητο να επισκεφθείτε τον οδοντίατρό σας, πριν από την έναρξη της χρήσης τέτοιων φαρμάκων, ώστε να αποκατασταθεί η στοματική σας υγεία και να εφαρμοστούν προγράμματα φθορίωσης.
- Εάν παρόλα ταύτα, κάποιο δόντι χαλάσει, θα πρέπει να αποφευχθεί η οδοντική εξαγωγή. Αντί της εξαγωγής θα προτιμηθεί η ενδοδοντική θεραπεία.
Η μεταμόσχευση μυελού των οστών επηρεάζει το στόμα;
Οι ασθενείς που υποβάλλονται σε μεταμόσχευση μυελού των οστών εμφανίζουν επιπλοκές στο στόμα, που οφείλονται (α) στη χημειοθεραπεία και (β) στην ανάπτυξη της νόσου μοσχεύματος κατά ξενιστή (στην περίπτωση της αλλογενούς μεταμόσχευσης).
Οι επιπλοκές από τη χημειοθεραπεία είναι ανάλογες με αυτές που έχουν περιγραφεί. Η εφαρμογή εντατικού προγράμματος προστασίας των δοντιών και η τήρηση καλής στοματικής υγιεινής είναι ιδιαίτερα σημαντικές και σε αυτή την περίπτωση. Η νόσος μοσχεύματος κατά ξενιστή μπορεί να αναπτυχθεί σε ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε αλλογενή μεταμόσχευση. Τα συμπτώματα από τη νόσο αυτή είναι τα ακόλουθα:
- Μικρές πληγές στο στόμα, που πονούν.
- Ξηροστομία.
- Πόνος και μη ανοχή στα καρυκεύματα, στο οινόπνευμα ή στις έντονες γεύσεις (π.χ. μέντα), στην οδοντόκρεμα, κ.α.
- Καλυπτικά του βλεννογόνου, φθοριώσεις, διαλύματα επανασβεστίωσης των δοντιών, και άλλα μέτρα, που έχουν αναφερθεί πιο πάνω, μπορούν να βοηθήσουν.
Μετά τη μεταμόσχευση, οι διάφορες οδοντιατρικές εργασίες θα πραγματοποιηθούν όταν αποκατασταθεί ο μυελός των οστών. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται κυρίως για τον πρώτο χρόνο μετά τη μεταμόσχευση.
Τι μπορείτε να κάνετε
Μπορείτε να κάνετε πολλά για να διατηρήσετε το στόμα σας υγιές. Το πρώτο βήμα είναι να δείτε τον οδοντογιατρό πριν αρχίσετε την θεραπεία. Όταν αρχίσετε την θεραπεία, είναι σημαντικό να κοιτάζετε το στόμα σας κάθε μέρα, για να δείτε τυχόν πληγές ή άλλες μεταβολές. Οι πιο κάτω οδηγίες θα σας βοηθήσουν να αποφύγετε ή να αντιμετωπίσετε μια πληγή στο στόμα:
- Διατηρείτε το στόμα σας υγρό.
- Πίνετε πολύ νερό.
- Δοκιμάστε να κρατάτε στο στόμα σας παγάκια.
- Μασάτε τσίχλες ή καραμέλες χωρίς ζάχαρη.
- Χρησιμοποιείστε υποκατάστατο σάλιου να διατηρήσετε το στόμα σας υγρό.
- Βουρτσίζετε τα δόντια, τα ούλα και τη γλώσσα σας μετά από κάθε γεύμα και πριν τον ύπνο, με μαλακή οδοντόβουρτσα. Εάν το βούρτσισμα σας πονάει, μπορείτε να μαλακώσετε την οδοντόβουρτσα σε χλιαρό νερό.
- Χρησιμοποιείστε φθοριούχο οδοντόπαστα.
- Χρησιμοποιείστε το ειδικό φθοριούχο ζελέ που σας έχει συστήσει ο οδοντίατρος σας.
- Μη πλένετε το στόμα σας με αντισηπτικά που περιέχουν οινόπνευμα.
- Καθαρίζετε τα δόντια σας με οδοντικό νήμα καθημερινά. Αν τα ούλα σας ματώνουν και πονούν, αποφύγετε τη χρήση του νήματος σε αυτές τις θέσεις, αλλά συνεχίστε να καθαρίζετε με το νήμα τα υπόλοιπα δόντια.
- Ξεπλένετε το στόμα σας συχνά με διάλυμα σόδας και αλατιού σε χλιαρό νερό, ή σε χλιαρό χαμομήλι (σε 1 κιλό χλιαρό χαμομήλι προσθέστε 1 κουτάλα του γλυκού αλάτι). Μετά ξεπλύνετε και με σκέτο νερό.
- Οι οδοντοστοιχίες που δεν εφαρμόζουν καλά μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα. Συζητήστε για τις οδοντοστοιχίες σας με τον ογκολόγο ή τον οδοντίατρό σας.
- Να διαλέγετε τροφές που είναι καλές για σας και είναι εύκολο να τις μασάτε και να τις καταπίνετε.
- Τρώτε μικρές μπουκιές, μασώντας αργά και πίνοντας συγχρόνως νερό, μαζί με το φαγητό σας.
- Τρώτε υγρές, μαλακές τροφές, όπως ο πουρές και η ομελέτα.
- Εάν δεν μπορείτε να καταπιείτε εύκολα, μαλακώστε το φαγητό σας με σάλτσες, ζωμό, γιαούρτι, γάλα ή άλλα υγρά.
- Πίνετε υγρά με το φαγητό σας, αυτό θα σας βοηθήσει να τρωτέ καλύτερα.
- Συζητήστε με τον γιατρό σας για να σας δώσει φάρμακα που θα βοηθήσουν να ελέγξετε τον πόνο.
- Εάν ο πόνος συνεχίζει, μιλήστε με τον γιατρό σας για πιθανόν ισχυρότερα παυσίπονα.
- Μείνετε μακριά από: Σκληρές τροφές που μπορεί να τραυματίσουν το στόμα σας. Τροφές που είναι καυτερές, πικάντικες, ζεστές, ή ξινές (πορτοκάλια, λεμόνια, χυμοί) που μπορεί να ερεθίσουν το στόμα σας. Ζαχαρούχες τροφές ή ροφήματα (π.χ. αναψυκτικά) που μπορεί να σας χαλάσουν τα δόντια. Οδοντογλυφίδες που μπορεί να τραυματίσουν τα ούλα σας. Όλα τα είδη καπνίσματος. Οινοπνευματώδη ποτά.
Μονάδα Οδοντιατρικής Αντιμετώπισης Ογκολογικού Ασθενούς
Στην Οδοντιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, http://www.dent.uoa.gr, λειτουργεί η Μονάδα Οδοντιατρικής Αντιμετώπισης Ογκολογικού Ασθενούς, όπου οι ασθενείς, οι οποίοι παραπέμπονται από τα διάφορα Ογκολογικά Κέντρα, προετοιμάζονται, σε συνεργασία με τον Οδοντίατρο και παρακολουθούνται κατά τη διάρκεια της ογκολογικής θεραπείας.