Λεμφοίδημα - Οίδημα άκρων
Τι είναι το λεμφοίδημα;
Το λεμφοίδημα οφείλεται σε κατακράτηση λέμφου (υγρού) στους μαλακούς ιστούς.
Αποτελεί συνέπεια απόφραξης του λεμφικού συστήματος.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, το λεμφοίδημα στους καρκινοπαθείς οφείλεται στις ουλές μετά την χειρουργική αφαίρεση των λεμφαδένων ή μετά την εφαρμογή ακτινοθεραπείας.
Συνήθως, εμφανίζεται σε περιοχές του σώματος με μεγάλο αριθμό λεμφαδένων (π.χ. μασχάλη, πύελος, βουβωνικές χώρες). Οταν αποφράσσονται τα λεμφαγγεία, εμφανίζεται οίδημα στα άνω και κάτω άκρα.
Στο πάσχον άκρο αφήνεται εντύπωμα όταν πιεστεί η περιοχή με το δάχτυλο. Εάν το χέρι ή η κνήμη τοποθετείται ψηλά ή χρησιμοποιούνται ελαστικές περιχειρίδες ή κάλτσες, μειώνεται το οίδημα και βελτιώνεται η λεμφική ροή.
Οξύ και χρόνιο λεμφοίδημα
Το οξύ λεμφοίδημα μπορεί να αποτελεί παροδική κατάσταση. Εμφανίζεται μετά από ριζική χειρουργική επέμβαση με αφαίρεση λεμφαδένων ή οξεία φλεγμονή (λοίμωξη του άκρου). Στους καρκινοπαθείς είναι συχνότερο το χρόνιο λεμφοίδημα. Μερικές φορές, η νόσος προκαλεί μικρό οίδημα, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε βαριά αναπηρία και παραμόρφωση.
Το χρόνιο λεμφοίδημα υποχωρεί δυσκολότερα από το οξύ, καθώς όσο περισσότερο διογκώνεται το σκέλος τόσο δυσχεραίνεται η επαρκής παροχέτευση του υγρού. Οι ασθενείς, που εμφανίζουν χρόνιο λεμφοίδημα, είναι πιο επιρρεπείς σε λοιμώξεις ή τοπικές βλάβες, με αποτέλεσμα το λεμφοίδημα να γίνεται εντονότερο.
Η λοίμωξη των άκρων (κυτταρίτιδα) συχνά εμφανίζεται μετά από ένα μικρό κόψιμο ή γδάρσιμο και απαιτεί μακροχρόνια αντιμικροβιακή θεραπεία. Μερικές φορές, το λεμφοίδημα παρατείνεται και επιδεινώνεται. Η επιδείνωση προκαλείται από ελλιπή πρόσληψη πρωτεϊνών, λόγω ανορεξίας ή ναυτίας και εμέτων σε ασθενείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία.
Επίσης, μπορεί να οφείλεται σε μείωση των αλβουμινών (πρωτεΐνες του αίματος), η οποία προκαλεί διαφυγή νερού στους ιστούς με αποτέλεσμα πρόσθετο οίδημα των άκρων.
Ασθενείς υψηλού κινδύνου
Μικρός αριθμός καρκινοπαθών εμφανίζει λεμφοίδημα, αν και δεν είναι ασυνήθιστο μετά την θεραπευτική αντιμετώπιση ορισμένων συχνών μορφών καρκίνου.
- Καρκίνος του μαστού. Η ακτινοβόληση του μαστού σπάνια ακολουθείται από λεμφοίδημα. Συνήθως, εμφανίζεται όταν η ασθενής υποβάλλεται σε ακτινοθεραπεία μετά από χειρουργική επέμβαση στην περιοχή των επιχώριων λεμφαδένων της μασχάλης.
- Κακοήθη μελανώματα με εκτομή των λεμφαδένων ή/και ακτινοβόληση του άκρου.
- Καρκίνος του προστάτη ή γυναικολογικοί καρκίνοι μετά από χειρουργική επέμβαση ή/και ακτινοθεραπεία.
- Καρκίνος των όρχεων με εκτομή των λεμφαδένων ή/και ακτινοθεραπεία.
- Ασθενείς, που υποβλήθηκαν σε ακτινοθεραπεία στην μασχάλη, τον ώμο ή την βουβωνική χώρα, ιδιαίτερα εάν η χειρουργική επέμβαση έγινε για την αντιμετώπιση υποτροπιάζοντος όγκος.
Πρόληψη λεμφοιδήματος
Εάν ο ασθενής ανήκει σε μία από τις ανωτέρω κατηγορίες, είναι σημαντικό να ληφθούν ειδικά μέτρα για την προστασία του άκρου. Ο ασθενής πρέπει να τρέφεται καλά με διαιτολόγιο πλούσιο σε πρωτεΐνες, να κάνει ασκήσεις (ώστε να παροχετεύεται η λέμφος εξαιτίας της πίεσης των μυών) και να διατηρεί φυσιολογικό σωματικό βάρος.
Επίσης, καθοριστική σημασία έχει η πρόληψη των λοιμώξεων, που εμφανίζονται μετά από μικρά κοψίματα στην εργασία ή στο σπίτι. Ακόμα και εάν ακολουθηθεί πιστά ένα προληπτικό πρόγραμμα, το λεμφοίδημα μπορεί να εμφανιστεί χρόνια μετά την χειρουργική επέμβαση. Εμφανίζεται συχνά μετά από τοπική λοίμωξη, αλλά μερικές φορές παρατηρείται και χωρίς οποιαδήποτε εμφανή αιτία.
Εάν διαπιστωθεί κάποιο σημείο φλεγμονής ή λοίμωξης (κυτταρίτιδα) με ερυθρότητα ή αύξηση του οιδήματος, ο ασθενής πρέπει να ενημερώσει τον ιατρό για να εκτιμήσει την κατάσταση και να συστήσει θεραπευτική αγωγή. Η μυϊκή άσκηση έχει ζωτική σημασία και για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του λεμφοιδήματος. Η μυϊκή συστολή συμβάλλει στην προώθηση του υγρού στα λεμφαγγεία.
Ο φυσιοθεραπευτής μπορεί να συστήσει στον ασθενή τις κατάλληλες ασκήσεις (π.χ. περπάτημα, ποδηλασία), που βελτιώνουν την λεμφική ροή. Οι ασθενείς με καρκίνο του μαστού διδάσκονται ορισμένες ασκήσεις των άνω άκρων (μετά την χειρουργική αντιμετώπιση). Παρόμοιες ασκήσεις υπάρχουν για τους ασθενείς με μελάνωμα των άκρων.
Aντιμετώπιση του λεμφοιδήματος
- Όσο μπορείτε, κρατήστε ψηλά το διογκωμένο χέρι ή πόδι, κατά προτίμηση πάνω από το επίπεδο της καρδιάς. Όταν κάθεστε, να τοποθετείτε το πόδι σας σε μία καρέκλα ή ένα σκαμνάκι.
- Καθαρίζετε το δέρμα του πάσχοντος άκρου κάθε ημέρα με ειδικό λάδι ή κρέμα.
- Προσπαθήστε να αποφύγετε τις βλάβες ή τις λοιμώξεις στο πάσχον άκρο:
- Χρησιμοποιήστε ηλεκτρική ξυριστική μηχανή για να ξυρίσετε το μέλος.
- Φορέστε γάντια όταν ασχολείστε με τον κήπο ή όταν κάνετε δουλειές του σπιτιού.
- Κάντε ηλιοθεραπεία με προσοχή και χρησιμοποιήστε αντηλιακή κρέμα.
- Φοράτε πέδιλα όταν είστε στην παραλία ή περπατάτε μέσα στο νερό.
- Χρησιμοποιείτε εντομοαπωθητικά και γενικά προστατευτείτε από τα τσιμπήματα των εντόμων.
- Καθαρίστε κάθε λύση της συνεχείας του δέρματος με ήπιο σαπούνι και νερό και κατόπιν επαλείψτε την περιοχή με αντιβακτηριδιακή αλοιφή.
- Χρησιμοποιείστε γάζα για να καλύψετε κάθε τραυματισμό του δέρματος.
- Εάν εμφανιστεί κάποιο εξάνθημα, αναζητήστε ιατρική συμβουλή.
- Φροντίστε ιδιαίτερα τα νύχια και μην κόβετε τις παρανυχίδες.
- Κόψτε τα νύχια των ποδιών.
- Διατηρείτε τα πόδια καθαρά και στεγνά και φοράτε βαμβακερές κάλτσες.
- Αποφύγετε ακραίες θερμοκρασίες στα πάσχοντα μέλη (π.χ. παγοκύστη, θερμοφόρα).
- Αποφύγετε κάθε πίεση στα χέρια και τα πόδια:
- Μη σταυρώνετε τα πόδια όταν κάθεστε.
- Φοράτε χαλαρά κοσμήματα και ρούχα χωρίς συμπιεστικές ζώνες.
- Μεταφέρετε χειραποσκευές με το υγιές χέρι μόνο.
- Μη μετράτε την αρτηριακή πίεση στο πάσχον χέρι.
- Μη κάθεστε περισσότερο από 30 λεπτά χωρίς να αλλάζετε θέση.
- Ελέγχετε καθημερινά το άκρο για να διαπιστώσετε σημεία αλλαγής. Ιδιαίτερα παρακολουθήστε για σημεία λοίμωξης (ερυθρότητα, πόνος, θερμότητα, οίδημα, πυρετός). Επικοινωνήστε με τον ιατρό εάν υπάρχουν ύποπτες ενδείξεις. Αναφέρετε κάθε αίσθηση οιδήματος ή απότομης αύξησης του υγρού.
- Εκτελείτε σωστά τις ασκήσεις παροχέτευσης.
- Εφόσον αντιμετωπιστεί η διαταραχή, επιστρέψτε σταδιακά στην φυσιολογική δραστηριότητα. Εφαρμόζετε πάντα τις ιατρικές οδηγίες, καθώς το οίδημα μπορεί να επανέλθει εάν συμβεί κάποια βλάβη.