Κατάθλιψη και καρκίνος
Δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο να αισθάνεται κανείς πεσμένος μετά από μια διάγνωση καρκίνου, καθώς και κατά τη διάρκεια της θεραπείας ή ακόμα και μετά τη λήξη της.
Αρκετά άτομα αισθάνονται εξαντλημένα σωματικά αλλά και συναισθηματικά από τη θεραπευτική αγωγή, κάτι που είναι πιθανό να μειώσει τη διάθεση τους.
Ωστόσο, για κάποια άτομα που έχουν διαγνωστεί με καρκίνο η χαμηλή διάθεση τους μπορεί να συνεχίζεται για αρκετό διάστημα ή ακόμα και να επιδεινώνεται οπότε να χρειάζονται ειδική βοήθεια ή θεραπεία.
Υπάρχουν άτομα που θεωρούν πως η μελαγχολία οδηγεί σε μια κατάσταση όπου η διάθεση τους είναι χαμηλή για αρκετές εβδομάδες ή περισσότερο και είναι καταθλιπτικοί. Η σχέση καρκίνου και κατάθλιψης είναι πολύπλοκη. Η κατάθλιψη μπορεί να πυροδοτηθεί από τη διάγνωση του καρκίνου, από άλλους παράγοντες που σχετίζονται με τον καρκίνο και τη θεραπεία του ή την σύγκρουση του γεγονότος αυτού με τη ζωή και τη καθημερινότητα όπως υπάρχει μέχρι εκείνη τη στιγμή.
Ακόμη, η κατάθλιψη μπορεί να προκληθεί από άλλες δύσκολες καταστάσεις, είτε του παρελθόντος, είτε του παρόντος, που δεν έχουν απολύτως καμία σχέση με το θέμα του καρκίνου, όπως ο χαμός ενός αγαπημένου ατόμου.
Σε αυτό το κείμενο παρουσιάζονται τα συνήθη συμπτώματα της κατάθλιψης που θα βοηθήσουν να δει κάποιος αν μπορεί να θεωρηθεί καταθλιπτικός. Ωστόσο, πρόκειται για γενική πληροφόρηση καθώς η διάγνωση γίνεται για κάθε περίπτωση ξεχωριστά από ειδικό. Ακόμη, δίνονται πληροφορίες προκειμένου να καταλάβει κανείς τι είναι η κατάθλιψη όταν συμβαίνει παράλληλα με τη διάγνωση του καρκίνου.
Η κατάθλιψη μπορεί να αναπτυχθεί αργά κάνοντας δύσκολο είτε στο ίδιο το άτομο ή στην οικογένεια του να προσδιορίσει το πότε ακριβώς ξεκίνησε. Σε κάποιες περιπτώσεις φαντάζει ότι ήρθε εντελώς ξαφνικά μια μέρα ξύπνησα και συνειδητοποίησα ότι αισθάνομαι αβοήθητος και απελπισμένος και θεωρώ πως βρίσκομαι μέσα στο μαύρο σύννεφο της κατάθλιψης.
Η κατάθλιψη μπορεί να προσβάλει οποιονδήποτε σε οποιαδήποτε ηλικία. Είναι πολύ συνήθης ένας στους 5 ανθρώπους (20%), έχουν κατάθλιψη κάποιο διάστημα στη ζωή τους. Η κατάθλιψη δεν είναι ένδειξη προσωπικής αποτυχίας ή ανικανότητας να την αντιμετωπίσουμε. Δε μπορείς να πεις στον εαυτό σου να συνυπάρχει με την κατάθλιψη ή να συνέλθει από μόνος του.
Υπάρχουν, ωστόσο, πράγματα που μπορεί να κάνει κανείς προκειμένου να βοηθήσει τον εαυτό του. Η κατάθλιψη συνήθως θεραπεύεται επιτυχώς. Το πρώτο και σημαντικό βήμα είναι να ζητήσει κανείς την κατάλληλη βοήθεια!
Ποιοι είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν κατάθλιψη
Κάποια άτομα είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν κατάθλιψη σε σχέση με κάποια άλλα. Σε αυτά τα άτομα συμπεριλαμβάνονται όσοι:
- Έχουν αντιμετωπίσει κατάθλιψη και στο παρελθόν.
- Δεν έχουν κανένα για να συζητήσουν. Είναι βοηθητικό να μιλά κανείς για το πώς αισθάνεται με την ομάδα που τον έχει αναλάβει στο θέμα του καρκίνου στα πρώτα στάδια.
- Έχουν πολλές άλλες φροντίδες και δυσκολίες να αντιμετωπίσουν την ίδια στιγμή παράλληλα με την αντιμετώπιση του καρκίνου. Προσπάθησε να βάλεις τις δυσκολίες σε σειρά προτεραιότητας και ζήτησε βοήθεια πριν τα προβλήματα σε κατακλύσουν.
- Λαμβάνουν φάρμακα ή ναρκωτικές ουσίες που είναι πιθανό να προκαλέσουν κατάθλιψη σε ορισμένα άτομα.
Συμπτώματα
Σε αρκετά άτομα είναι οικεία πολλά από τα συμπτώματα της κατάθλιψης. Για όλους υπάρχουν μέρες όπου η διάθεση μας είναι χαμηλή. Συνήθως, άτομα ή γεγονότα μπορούν να μας φτιάξουν το κέφι ή μετά από μερικές μέρες αισθανόμαστε και πάλι όπως συνήθως. Η κατάθλιψη μπορεί να περιλαμβάνει συμπτώματα όπως:
- Να έχει κανείς πολύ χαμηλή διάθεση τον περισσότερο χρόνο.
- Να μην είναι κανείς ικανός να βγει από την καταθλιπτική διάθεση του.
- Να μην αισθάνεται όπως συνήθως.
- Να μην είναι σε θέση να ευχαριστηθεί με τίποτα.
- Να χάνει το ενδιαφέρον του για τις αγαπημένες του ασχολίες.
- Να αισθάνεται χειρότερα τις πρωινές ώρες.
- Να αντιμετωπίζει δυσκολία στο να σηκωθεί από τον ύπνο ή να ξυπνά νωρίς.
- Να κοιμάται ελάχιστα ή να έχει αϋπνίες.
- Να έχει δυσκολία συγκέντρωσης και να είναι αφηρημένος.
- Να έχει αίσθημα ενοχής και βάρους.
- Να αισθάνεται αβοήθητος και απελπισμένος.
- Να αισθάνεται ευάλωτος και υπερευαίσθητος.
- Να είναι επιρρεπείς στο κλάμα.
- Ευερέθιστος.
- Να έχει χάσει τα κίνητρα του, να μην είναι σε θέση να ολοκληρώσει μια δουλειά
Η κατάθλιψη μπορεί να προκαλέσει και σωματικά συμπτώματα όπως κούραση, μείωση ή αύξηση της όρεξης και φυσικούς πόνους, αν και αυτά μπορούν να προκληθούν από τον καρκίνο και την θεραπεία του.
Οι άντρες που αντιμετωπίζουν κατάθλιψη μπορούν να αντιληφθούν καλύτερα τα σωματικά συμπτώματα απ’ ότι τα συναισθηματικά και τα ψυχολογικά. Οι γυναίκες τείνουν να αντιληφθούν καλύτερα τα συμπτώματα στο επίπεδο του συναισθήματος.
Κατάθλιψη σε παιδιά και εφήβους
Παιδιά και έφηβοι μπορούν εξίσου να έχουν κατάθλιψη. Είναι σημαντικό οι γονείς να είναι ενήμεροι γι' αυτό και να ψάξουν για διάφορες ενδείξεις. Αυτό συμπεριλαμβάνει ότι το παιδί παραμένει αρκετά ανήσυχο και αποτραβηγμένο ή οξύθυμο.
Αν υποψιάζεστε ότι το παιδί αρχίζει να δείχνει καταθλιπτικό θα πρέπει να αναζητήσετε βοήθεια το συντομότερο δυνατό. Υπάρχουν αρκετές αποτελεσματικές θεραπείες, όπως ακριβώς και στην περίπτωση των ενηλίκων. Ωστόσο, η θεραπεία θα πρέπει να επεξεργαστεί προσεχτικά και συνήθως περιλαμβάνει όλη την οικογένεια.
Αν είσαι έφηβος με διάγνωση καρκίνου ή γνωρίζεις κάποιον με καρκίνο, μπορεί να παρατηρείς ότι αισθάνεσαι θυμό ή αγανάκτηση. Μπορεί να είναι αρκετά δύσκολο να αντιμετωπίσεις το θέμα του καρκίνου ενώ βρίσκεσαι σε ένα στάδιο όπου η ζωή ανοίγεται μπροστά σου και θες να κάνεις περισσότερα για εσένα και μέσα από εσένα.
Αν έχει διαγνωστεί καρκίνος σε σένα πιθανά να αισθάνεσαι ότι εξαρτάσαι και πάλι από τους δικούς σου και αυτό μπορεί να είναι δύσκολο. Πιθανά να είναι ένα σοκ να πρέπει να σκεφτείς για την υγεία σου ενώ δεν συνήθιζες μέχρι τώρα να αισθάνεσαι άρρωστος.
Μπορεί να δεις τον εαυτό σου δακρυσμένο, θλιμμένο και αβέβαιο για το πώς να αντιμετωπίσει όλες τις συναισθηματικές αλλαγές που βιώνεις. Μπορεί να αισθάνεσαι αγανακτισμένος επειδή η ζωή κινείται πολύ ομαλά για κάποιους, ενώ εσύ έχεις τόσα πολλά να αντιμετωπίσεις.
Ακόμη, μπορεί να ζητάς από τον εαυτό σου να απαντήσει δύσκολες ερωτήσεις γύρω από τον καρκίνο και πώς σε επηρεάζει. Αυτά τα συναισθήματα είναι πολύ φυσικά και κατανοητά, αλλά είναι πολύ δύσκολο να τα αντιμετωπίσεις όλα αυτά μόνος.
Υπάρχουν φορές που σου είναι δύσκολο να μιλήσεις για αυτά ακόμα και σε πολύ κοντινά σου πρόσωπα. Αν λοιπόν δυσκολεύεσαι να εκφραστείς πιθανά να ήταν βοηθητικό να απευθυνθείς σε ένα σύμβουλο. Αν έχεις καρκίνο μπορείς να προσπαθήσεις να έρθεις σε επαφή με μια ομάδα νέων με καρκίνο.
Αυτό θα σου δώσει την ευκαιρία να μιλήσεις με άτομα που είναι σε παρόμοια κατάσταση με τη δική σου και αντιμετωπίζουν τις ίδιες προκλήσεις. Τέτοιου είδους ομάδες μπορεί να αναζητήσει κανείς στο διαδίκτυο.
Αυτοκτονικά συναισθήματα
Αν αισθάνεσαι υπερβολικά μελαγχολικός ή απελπισμένος δεν είναι ασυνήθιστο να αισθάνεσαι παράλληλα ότι η ζωή σου δεν αξίζει και ακόμα περισσότερο δεν είναι ασυνήθιστο να σκέφτεσαι να βλάψεις θανατηφόρα τον εαυτό σου. Είναι σύνηθες να αισθάνεται κανείς όταν βρίσκεται σε κατάθλιψη ότι είναι βάρος στους άλλους και ότι τα στενά του πρόσωπα θα ήταν καλύτερα αν δεν υπήρχε αυτός που έχει το πρόβλημα.
Οι αυτοκτονικές σκέψεις αποτελούν συχνά δικλίδα ασφαλείας, σαν σκέψη ότι είναι ένας τρόπος δραπέτευσης από την κατάθλιψη. Ωστόσο, αν έχεις συχνά αυτοκτονικές σκέψεις ή αν παρατηρείς τον εαυτό σου να κάνει τέτοιου είδους σκέψεις και σενάρια εκτέλεσης πες το στον γιατρό σου ή σε κάποιο άτομο που το νιώθεις αρκετά κοντά σου άμεσα.
Ο γιατρός σου μπορεί να σου προτείνει να μείνεις ένα διάστημα σε ένα νοσοκομείο, όπου ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό μπορεί να σου προσφέρει υποστήριξη και να σε βοηθήσουν να αισθανθείς καλύτερα όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Σε κάποιες περιοχές, ομάδες ειδικών ψυχικής υγείας μπορούν να σε επισκεφτούν στο σπίτι. Παράλληλα με ψυχοθεραπεία συνήθως χρειάζεται και φαρμακευτική αγωγή. Αν έχεις τα παρακάτω συμπτώματα χρειάζεται να αναζητήσεις βοήθεια άμεσα:
- Συναισθήματα ή πλάνα αυτοκτονικά.
- Άκουσμα φωνών (ψευδαισθήσεις).
- Εμμονές σε πράγματα που είναι απίθανο να είναι πραγματικά (παραισθήσεις-αυταπάτες).
- Πρόκληση κακού στον ίδιο σου τον εαυτό.
Αντικαταθλιπτική θεραπεία
Πολλά άτομα παίρνουν κάποιο αγχολυτικό για να ανεβάσουν τη διάθεση τους. Τα αντικαταθλιπτικά λειτουργούν επηρεάζοντας χημικές ουσίες του εγκεφάλου. Λειτουργούν αργά, οπότε δε θα διαπιστωθεί βελτίωση των συμπτωμάτων μέχρι δύο εβδομάδες περίπου από την έναρξη της θεραπείας.
Τα οφέλη θα εμφανιστούν σε ικανοποιητικό βαθμό μετά από τρεις με τέσσερις εβδομάδες. Ο θεραπευτής πιθανά να χρειαστεί να δοκιμάσει περισσότερα από ένα φάρμακο προκειμένου να βρει εκείνο που ταιριάζει στο συγκεκριμένο άτομο καλύτερα. Είναι σημαντικό να δοθεί μια καλή ευκαιρία σε κάθε φάρμακο προτού το σταματήσουμε ή το αλλάξουμε.
Ο θεραπευτής θα συστήσει να συνεχιστεί η φαρμακευτική αγωγή μέχρι να επιστρέψει το άτομο στο συνήθη εαυτό για τουλάχιστον τρεις μήνες. Μετά η δόση μπορεί σταδιακά να μειωθεί πριν σταματήσει εντελώς. Η πρώιμη διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής αυξάνει την πιθανότητα να επιστρέψει η κατάθλιψη.
Τα αντικαταθλιπτικά δεν προκαλούν εθισμό και τα περισσότερα άτομα χρειάζεται να τα χορηγούνται για περίπου έξι μήνες προκειμένου να τα βοηθήσει να ξεπεράσουν την κατάθλιψη. Μερικές έρευνες έχουν δείξει ότι τα αντικαταθλιπτικά μπορεί να μην είναι πολύ αποτελεσματικά. Ωστόσο, πολλά άτομα αναφέρουν ότι έχουν βοηθηθεί από τέτοιου είδους φαρμακευτική αγωγή.
Ποτέ μη σταματήσετε τη αγωγή προτού το συζητήσετε με το γιατρό σας. Θα σας συστήσει να μειώσετε αρχικά τη δόση και να τη σταματήσετε σταδιακά όταν δε θα τη χρειάζεστε πια.
Όπως όλα τα φάρμακα έτσι και τα αντικαταθλιπτικά έχουν παρενέργειες. Ωστόσο, αυτές είναι συνήθως ήπιες και τείνουν να είναι περισσότερες τις πρώτες εβδομάδες της θεραπευτικής αγωγής. Οι πιο συνήθεις παρενέργειες είναι η ξηρασία του στόματος, η υπνηλία, ναυτία, αϋπνία, σεξουαλικά προβλήματα και πονοκέφαλοι. Είναι απίθανο να έχει κανείς όλες αυτές τις επιδράσεις.
Πολλά άτομα θεωρούν ότι γνωρίζοντας ότι αυτές οι παρενέργειες θα βελτιωθούν με τον καιρό κάνει πιο εύκολη την αντιμετώπιση τους. Ωστόσο, αν έχει κανείς ενοχλητικές παρενέργειες πρέπει να ενημερώσει το γιατρό του. Πιθανά θα προτείνει να αλλάξει η αγωγή. Αν μπορείς προσπάθησε να την συνεχίσεις, καθώς τα οφέλη που θα έρθουν θα είναι περισσότερα από τις αρχικές παρενέργειες.
Μερικά αντικαταθλιπτικά παραμένουν στο σώμα αρκετό καιρό μετά τη λήξη της αγωγής. Αυτό σημαίνει ότι η φαρμακευτική αρωγή πρέπει να μειωθούν σταδιακά διαφορετικά είναι πιθανό να αισθάνεται κανείς αδιάθετος. Πάντα πρέπει να ακολουθείται η συμβουλή του γιατρού και ποτέ δε πρέπει να σταματήσει μια φαρμακευτική αγωγή απότομα.
Βαλσαμόχορτο
Το βαλσαμόχορτο (St.John’s wort/Hypericum perforatum) είναι βότανο που χρησιμοποιείται πάνω από χίλια χρόνια στην αντιμετώπιση προβλημάτων όπως η νεφρικές και πνευμονικές διαταραχές. Έρευνες έχουν δείξει ότι η θεραπευτική αγωγή που βασίζεται στη χορήγηση αυτού του βοτάνου ήταν αποτελεσματική στη θεραπεία της κατάθλιψης σε αρκετά άτομα.
Πιθανά προκαλεί λιγότερες παρενέργειες απ’ ότι τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Από την άλλη, άλλες έρευνες έχουν αποδείξει το αντίθετο, δηλαδή ότι το συγκεκριμένο βότανο δεν είναι τόσο αποτελεσματικό. Παρόλα αυτά, δεν πρέπει να πάρει κανείς βαλσαμόχορτο αν παίρνει άλλα αντικαταθλιπτικά.
Θα πρέπει κανείς να απευθυνθεί τον γιατρό του σε περίπτωση που θέλει να δοκιμάσει το συγκεκριμένο βότανο, καθώς πιθανά να αλληλεπιδρά με τη φαρμακευτική αγωγή της θεραπείας του καρκίνου και ίσως να αλλάζει την αποδοτικότητα της.
Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται φάρμακα χημειοθεραπείας, το φάρμακο ορμονικής θεραπείας tamoxifen (ταμοξιφαίνη)*1 και άλλο ένα σκεύασμα για τη θεραπεία του καρκίνου που ονομάζεται imatinib (glivec)*2.
*1 Η ταμοξιφαίνη είναι μια ορμόνη που χορηγείται κυρίως για τη θεραπεία του καρκίνου του μαστού και περιστασιακά και σε άλλα είδη καρκίνου.
*2 Το imatinib είναι ένα φάρμακο που μέχρι στιγμής χρησιμοποιείται σε ασθενείς με χρόνια μυελογενή λευχαιμία (CML) και σε μια σπάνια μορφή καρκίνου που ονομάζεται όγκος του γαστρεντερικού (gastrointestinal stromal tumour (GIST)). Επίσης, μπορεί να χρησιμοποιείται και σε άλλα είδη καρκίνου στα πλαίσια ερευνητικών δοκιμών.
Ακόμη, το βαλσαμόχορτο μπορεί να επηρεάζει τον τρόπο που λειτουργούν άλλα φάρμακα συμπεριλαμβανομένων αντιπηκτικών φαρμάκων, όπως το warfarin και η θεραπεία για την επιληψία και το HIV (ο ιός που προκαλεί το AIDS). Όπως και σε άλλες θεραπείες την κατάθλιψης έτσι και εδώ είναι πιθανό τα μεγάλα οφέλη να φανούν μετά από αρκετές εβδομάδες.
Το ενεργό συστατικό του βαλσαμόχορτου το hypericin (υπερισίνη) αλληλεπιδρά με το ηλιακό φως. Αυτό σημαίνει ότι άτομα που λαμβάνουν το βότανο αυτό μπορεί να μαυρίσουν / καούν πιο εύκολα, για αυτό σε περίπτωση έκθεσης στον ήλιο πρέπει να καλυφθούν όλες οι εκτιθέμενες περιοχές με αντηλιακό υψηλού βαθμού.
Παραπομπή σε ψυχίατρο ή κλινικό ψυχολόγο
Αν είσαι πολύ μελαγχολικός πιθανά θα βρεις αρκετά βοηθητικό να επισκεφτείς ένα ειδικό ψυχικής υγείας. Έχουν εξειδικευμένες γνώσεις για να βοηθήσουν άτομα με καταθλιπτική διάθεση. Κατά την πρώτη συνεδρία θα κρατήσει κάποιες σημειώσεις προκειμένου να εξετάσει το πώς αναπτύχτηκε η κατάθλιψη, πως σε επηρεάζει και ποιες θεραπείες έχεις δοκιμάσει μέχρι στιγμής. Μετέπειτα θα είναι σε θέση να προτείνει άλλες θεραπείες.
Πιθανά να χρειαστούν αρκετές συνεδρίες ή μετά τη πρώτη συνεδρία να σου προτείνει να δεις ένα άλλο ειδικό, όπως ένα σύμβουλο. Αν αναπτυχτεί κατάθλιψη παράλληλα με τη διάγνωση καρκίνου μπορεί να σου φανεί σαν ένα επιπλέον άδικο φορτίο. Μολονότι η θεραπεία της κατάθλιψης θα φαίνεται απίθανη όταν βρίσκεσαι μέσα στη καταθλιπτική φάση, θυμήσου ότι δεν είναι κάτι που θα κρατήσει για πάντα.
Ακόμα και αν δεν υπάρξει καμία μορφή θεραπείας υπάρχει μια πιθανότητα η διάθεση σου να βελτιωθεί. Στρατηγικές αυτοβοήθειας, ψυχοθεραπεία και αντικαταθλιπτική φαρμακευτική αγωγή στη περίπτωση που κριθεί απαραίτητο, θα βοηθήσουν να επιταχυνθεί η βελτίωση, οπότε μη φοβάσαι να ζητήσεις τη βοήθεια ειδικού νωρίτερα παρά αργά.
Αντιμετωπίζοντας την κατάθλιψη
Δεν υπάρχει ένας τρόπος για να αντιμετωπιστεί ο καρκίνος, όπως δεν υπάρχει και ένας σωστός τρόπος να ζήσει κανείς. Αν η διάθεση κάποιου είναι χαμηλή πιθανά να αισθάνεται ότι δεν έχει ενέργεια ή κίνητρο να αντιμετωπίσει τον καρκίνο. Κάποιοι αισθάνονται ένοχοι για αυτό σαν να επιτρέπουν στον καρκίνο να πάρει το καλύτερο κομμάτι τους.
Οι άνθρωποι συχνά μιλούν για τη σημασία που έχει να παλέψει κανείς τον καρκίνο, αλλά υπάρχουν πάρα πολλοί τρόποι να ανταποκριθεί κανείς στο θέμα του καρκίνου. Δε χρειάζεται να αισθάνεται κανείς ενοχή επειδή αισθάνεται καταθλιπτικά ή επειδή δεν αισθάνεται θετικά όλη την ώρα.
Είναι πολύ δύσκολο να προσδιορίσει κανείς ότι έχει κατάθλιψη. Κοίτα πάνω στα συμπτώματα της κατάθλιψης. Αν η διάθεση σου είναι χαμηλή την περισσότερη ώρα και αν έχεις περισσότερα από ένα ή δύο από τα συμπτώματα απευθύνσου στον γιατρό σου. Αν η οικογένεια σου ή άτομα κοντά σου λένε ότι χρειάζεσαι βοήθεια τότε πιθανά να χρειάζεται να τους ακούσεις.
Μπορείς να δοκιμάσεις κάποια στρατηγική αυτοβοήθειας και να δεις αν θα σε βοηθήσει να αισθανθείς καλύτερα. Επίσης, μπορείς να επισκεφτείς ένα ειδικό ψυχικής υγείας, ψυχολόγο ή ψυχίατρο, που έχει ειδική γνώση για το θέμα της κατάθλιψης. Μπορείς, ακόμα, να μάθεις για την φαρμακευτική αγωγή γύρω από την κατάθλιψη (αντικαταθλιπτικά φάρμακα) και να ρωτήσεις τον γιατρό σου αν νομίζει ότι την χρειάζεσαι.
Σταυρούλα Κονταξάκη
Ψυχολόγος