Μεταστατικός όγκος
Όλοι οι καρκίνοι αναπτύσσονται από κύτταρα, τα δομικά στοιχεία όλων των ιστών του σώματος. Ο καρκίνος που αναπτύσσεται από συμπαγή όργανα και ιστούς, καλείται συμπαγής όγκος.
Ο καρκίνος που αναπτύσσεται από κύτταρα του αίματος παίρνει διάφορα ονόματα, ανάλογα με τον τύπο, όπως λευχαιμία, πολλαπλό μυέλωμα ή λέμφωμα.
Κάποια καρκινικά κύτταρα μπορεί να αποσπασθούν από τον αρχικό όγκο και να εισέλθουν στην αιματική κυκλοφορία ή το λεμφικό σύστημα (πρόκειται για το σύστημα που παράγει, αποθηκεύει και μεταφέρει τα αμυντικά κύτταρα του οργανισμού).
Μεταστατικός όγκος ή απλά μετάσταση, καλείται ο νέος όγκος που δημιουργείται όταν καρκινικά κύτταρα εγκατασταθούν και αρχίσουν να αναπτύσσονται σε μια νέα θέση.
Ο νέος όγκος έχει τον ίδιο τύπο ανώμαλων κυττάρων και το ίδιο όνομα με τον αρχικό καρκίνο (π.χ. εάν κύτταρα καρκίνου του πνεύμονα επεκτείνονται με μεταστάσεις στα οστά, τα κύτταρα που ανευρίσκονται στα οστά είναι καρκινικά κύτταρα πνεύμονα).
Ο συγκεκριμένος τύπος, ονομάζεται μεταστατικός καρκίνος πνεύμονα και όχι καρκίνος των οστών.
Αυτό σημαίνει ότι αν, παραδείγματος χάριν, κύτταρα από καρκίνο του μαστού χορηγήσουν μετάσταση στον πνεύμονα, η πνευμονική μετάσταση αποτελείται από καρκινικά κύτταρα μαστού και όχι από καρκινικά κύτταρα του πνεύμονα. Καρκίνος μπορεί να αναπτυχθεί από και σε οποιοδήποτε ιστό ή όργανο του σώματος.
Ο αρχικός όγκος καλείται πρωτοπαθής καρκίνος ή πρωτοπαθής εστία και παίρνει την ονομασία του από το όργανο ή τον τύπο κυττάρων που σχηματίζεται. Η κύρια αιτία των θανάτων από καρκίνο, είναι η ικανότητα των καρκινικών κυττάρων να μεταναστεύουν σε απομακρυσμένα όργανα και να δημιουργούν δευτερογενείς καρκινικές εστίες.
Η καρκινική μετάσταση είναι μια εξαιρετικά εκλεκτική διαδικασία, έτσι ώστε τα καρκινικά κύτταρα συγκεκριμένης προέλευσης μετακινούνται σε συγκεκριμένα όργανα. Η μετάσταση προάγεται από αλλαγές που γίνονται κατά τη μετατροπή του κυττάρου. Συνήθως μεταβάλλονται τα μόρια της κυτταρικής επιφάνειας και διακόπτεται η σύνδεση των καρκινικών κυττάρων με τα γειτονικά τους.
Συχνά, αλλαγές των στοιχείων του κυτταρικού σκελετού που συνδέονται με την πλασματική μεμβράνη σχετίζονται με τη μεταστατική ικανότητα των καρκινικών κυττάρων. Συνήθως, ένας σχετικά μικρός αριθμός καρκινικών κυττάρων που αποχωρίζεται από τον κύριο όγκο και εισέρχεται στην κυκλοφορία των σωματικών υγρών επιβιώνει το ταξίδι μέχρι τον ιστό-στόχο. Αυτά όμως είναι αρκετά για να δημιουργήσουν μια νέα καρκινική αποικία.
Η εξειδικευμένη καρκινική μετάσταση οφείλεται σε ειδικές αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα καρκινικά κύτταρα και τα κύτταρα του ιστού στόχου. Παρά το γεγονός ότι η κυτταρική προσκόλληση, ειδική ή μη ειδική, είναι απαραίτητη για τη μετάσταση, δεν είναι αρκετή από μόνη της.
Αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία για τη μεταστατική πορεία είναι η ικανότητα των καρκινικών κυττάρων να αναπτυχθούν στη συγκεκριμένη κυτταρική θέση. Τα καρκινικά κύτταρα έχουν την ικανότητα να προάγουν τη δική τους αύξηση με αυτοκρινή διέγερση, δηλ. την ταυτόχρονη έκφραση των αυξητικών παραγόντων και των αντίστοιχων υποδοχέων.
Τα καρκινικά κύτταρα μπορούν να χορηγήσουν μεταστάσεις σχεδόν σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος. Συχνότατα διηθούν τους τοπικούς λεμφαδένες (ωοειδείς δομές που περιέχουν αμυντικά-λεμφικά κύτταρα) γύρω από τον όγκο (επιχώριοι λεμφαδένες). Οι συνηθέστερες μεταστατικές εστίες από συμπαγής όγκους είναι οι πνεύμονες, τα οστά, το συκώτι (ήπαρ) και ο εγκέφαλος. Τα καρκινικά κύτταρα που έχουν τη δυνατότητα να διεισδύουν και να βλάπτουν γειτονικούς ιστούς και όργανα, ονομάζονται και διηθητικοί καρκίνοι.