Κριτήρια επιλογής της θεραπείας του καρκίνου
Η απόφαση για το είδος της θεραπείας που θα εφαρμοστεί αποτελεί μια σταδιακή διαδικασία.
Στην ουσία ξεκινά από τη στιγμή που ορισμένα συμπτώματα ή σημεία προκαλούν την υποψία ότι υπάρχει καρκίνος και προχωρεί μέσω της διαγνωστικής διαδικασίας.
Μόλις γίνει η διάγνωση, έπειτα από θετική βιοψία, θα ληφθούν υπόψη ορισμένοι παράγοντες:
Το στάδιο
Ο κρισιμότερος παράγοντας είναι η έκταση της διηθημένης περιοχής γύρω από τον όγκο. Μερικές φορές δεν είναι δυνατό να εκτιμηθεί το στάδιο πριν ο χειρουργός δει τον όγκο. Υπάρχουν όμως και άλλοι τρόποι, πλην της χειρουργικής, για να αποκαλυφθεί σε ποιο στάδιο βρίσκεται ο όγκος (απεικονιστικές μέθοδοι όπως το υπερηχογράφημα, η αξονική και η μαγνητική τομογραφία κ.α.).
Κατά τη σταδιοποίηση πρέπει να ερευνηθούν πολλές άλλες περιοχές του σώματος για τυχόν ένδειξη ύπαρξης καρκίνου. Οι διάφορες εξετάσεις θα αποκαλύψουν την έκταση της διασποράς και την τυχόν προσβολή άλλων ιστών. Απαιτούνται λοιπόν διάφορες εξετάσεις, π.χ. αιματολογικές για να διαπιστωθεί η λειτουργικότητα των διαφόρων οργάνων, λόγου χάρη των νεφρών και του ήπατος.
Απεικονιστικές τεχνικές, όπως ακτινογραφίες θώρακος ή αξονικές και μαγνητικές τομογραφίες, χρησιμοποιούνται για να εξακριβωθεί αν έχουν προσβληθεί οι πνεύμονες, είτε απευθείας είτε από μεταστάσεις.
Ανάλογα με την πρωτοπαθή εστία και τον τύπο του όγκου, θα γίνουν διάφορες άλλες ειδικότερες εξετάσεις. Κάθε τύπος όγκου έχει τη δική του μορφή διασποράς. Πρέπει, λοιπόν, να ερευνηθούν διαφορετικές ανατομικές περιοχές του σώματος, ανάλογα με την κάθε περίπτωση.
Ο καρκίνος του προστάτη, για παράδειγμα, μεθίσταται συνήθως στα οστά. Επομένως οι πιο κατάλληλες εξετάσεις για τον έλεγχο μεταστάσεων είναι το σπινθηρογράφημα, οι ακτινογραφίες οστών και άλλες αιματολογικές εξετάσεις. Ο καρκίνος του πνεύμονα μπορεί να διασπαρεί στο κέντρο του θώρακα (μεσοθωράκιο), περιοχή η οποία χαρτογραφείται με αξονική ή μαγνητική τομογραφία ή ελέγχεται απευθείας με ενδοσκόπιο (μεσοθωρακοσκόπιο). Οι καρκίνοι του στομάχου και του εντέρου διασπείρονται συνήθως στο ήπαρ, γι' αυτό χρειάζονται αξονική τομογραφία, το σπινθηρογράφημα ήπατος και αιματολογικές και βιοχημικές εξετάσεις ώστε να επιβεβαιωθεί η διασπορά.
Έχει ιδιαίτερη σημασία να γίνει κατανοητό πως όταν ένας καρκίνος χορηγεί μεταστάσεις, ο τύπος παραμένει ο ίδιος με τον αρχικό. Ο καρκίνος του μαστού που μεθίσταται στα οστά δεν μετατρέπεται σε καρκίνο των οστών. Αν διασπαρεί στους πνεύμονες δεν γίνεται καρκίνος του πνεύμονα.
Όπου κι αν εγκατασταθεί, θα αναπτυχθεί ως καρκίνος του μαστού. Πιο απλά, μοιάζει με τους σπόρους της πικραλίδας που σκορπίζονται με το φύσημα τον ανέμου. Όπου πέσει ο σπόρος, στον αγρό, στο δάσος ή στο πεζοδρόμιο, θα φυτρώσει και πάλι πικραλίδα. Το σημείο αυτό είναι σημαντικό διότι η θεραπεία εξαρτάται κυρίως από το πού ξεκινά ο όγκος (δηλαδή από την πρωτοπαθή εστία) και όχι από το πού θα καταλήξει.
Η βιολογία της νόσου
Η ανάλυση της νόσου-κυτταρικός τύπος, βιολογία και αναμενόμενη συμπεριφορά- είναι απαραίτητη. Η βιολογία του όγκου παίζει σημαντικό ρόλο στη θεραπεία η οποία μπορεί να επιβραδύνει ή και να σταματήσει την πρόοδο της νόσου.
Σύγχρονες εναλλακτικές λύσεις
Όταν συμπληρωθεί η διαδικασία της σταδιοποίησης, ο ιατρός πρέπει να σκεφτεί όλες τις κατάλληλες θεραπευτικές μεθόδους ανάλογα με τον τύπο του όγκου, την πρωτοπαθή εστία και το στάδιο της διασποράς. Σε μερικές περιπτώσεις μία και μόνο ειδική θεραπευτική αγωγή είναι γενικά αποδεκτή ως η καταλληλότερη. Τις περισσότερες φορές, πάντως, μπορεί να χρησιμοποιηθούν διαφορετικές μέθοδοι προσέγγισης.
Οι αντικαρκινικές θεραπείες εξελίσσονται διαρκώς. Κάθε χρόνο γίνονται νέες ανακαλύψεις και οι παλιές μέθοδοι ή τροποποιούνται ή καταργούνται. Είναι όμως δύσκολο ακόμη και για τους ειδικούς να ενημερώνονται για όλες τις νεότερες εξελίξεις στον τομέα αυτό. Υπάρχουν πάντως πολλοί τρόποι για να προσδιορίσει ο αρχικός ιατρός του ασθενούς τις πιο σύγχρονες μεθόδους θεραπείας που θεωρούνται ως η τελευταία λέξη της επιστήμης:
- Στο στάδιο αυτό ο ιατρός ζητάει τη γνώμη ειδικών ογκολόγων, χειρουργών και ειδικών ακτινοθεραπευτών.
- Μελετά την πιο πρόσφατη βιβλιογραφία, αν είναι δυνατόν με τη βοήθεια ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή ο οποίος διαθέτει ειδικά προγράμματα πληροφόρηση για κάθε είδος καρκίνου.
- Οι γιατροί και οι ειδικοί ογκολόγοι παρακολουθούν πολλά από τα πολυάριθμα ογκολογικά συνέδρια που γίνονται κάθε χρόνο και στα οποία παρουσιάζονται ενδιαφέροντα αποτελέσματα ερευνών και δίνονται και άλλες πληροφορίες για τον καρκίνο.
Ογκολογικά συμβούλια
Ένας άλλος τρόπος για να αποκτήσει περισσότερες πληροφορίες ο ιατρός ή να ανταλλάξει απόψεις για τους καλύτερους τρόπους θεραπείας, ιδίως όταν πρόκειται για ασυνήθιστους τύπους καρκίνων, είναι να συμμετάσχει στα λεγόμενα ογκολογικά συμβούλια.
Τέτοια συμβούλια υπάρχουν σε όλα τα νοσοκομεία όπου γίνεται αντιμετώπιση ογκολογικών περιστατικών, προσφέρουν δε την ευκαιρία στους ειδικευμένους στον καρκίνο ιατρούς να συζητούν τις ειδικές περιπτώσεις και να ανταλλάσσουν απόψεις για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των διαφόρων θεραπευτικών μεθόδων.
Συνηθίζεται επίσης να συζητούνται τα αποτελέσματα των βιοψιών που παρουσιάζονται και εξηγούνται από τους παθολογοανατόμους, ενώ οι ακτινολόγοι και οι ειδικοί στην πυρηνική ιατρική παρουσιάζουν ακτινογραφίες και σπινθηρογραφήματα. Ο θεράπων ιατρός του ασθενούς ή ο ογκολόγος θα εκθέσει (ανώνυμα) το περιστατικό του και έτσι κάθε μέλος του συμβουλίου θα έχει στη διάθεσή του τις ίδιες πληροφορίες με το ιατρό του ασθενούς, ώστε να αποφανθεί για τη θεραπεία. Έτσι, όταν τελικά κληθεί ο ιατρός να συστήσει τη θεραπευτική αγωγή, θα έχει συλλέξει τις απόψεις μιας μεγάλης ομάδας ειδικών.
Ατομικοί παράγοντες
Πλεονεκτήματα και κίνδυνοι. Το είδος της θεραπευτικής αγωγής που τελικά θα επιλεγεί εξαρτάται και από διάφορους ατομικούς παράγοντες, όπως η ηλικία, άλλα προβλήματα ιατρικής φύσεως (που ίσως καταστήσουν επικίνδυνη τη χειρουργική επέμβαση) και ιδιαίτερα την πιθανότητα σοβαρών παρενεργειών από τη μία ή την άλλη θεραπευτική αγωγή. Η ηλικία παίζει σοβαρό ρόλο όταν επιλέγεται το είδος της θεραπευτικής αγωγής, διότι ένας ασθενής σαράντα ετών ανέχεται ευκολότερα μια επιθετική χημειοθεραπεία η οποία είναι δυνατό να αποφέρει την ουσιαστική ύφεση της νόσου.
Αν όμως χορηγήσουμε την ίδια δοσολογία σε έναν ασθενή ογδόντα ετών ίσως αποβεί επικίνδυνη, διότι στην ηλικία αυτή οι νεφροί δεν λειτουργούν τόσο καλά όσο τις νεότερες ηλικίες, οπότε ο κίνδυνος της θεραπείας μπορεί να υπερβεί τα πιθανά πλεονεκτήματά της. Κάθε περίπτωση, λοιπόν, πρέπει και εξετάζεται χωριστά. Ιατρός και ασθενής οφείλουν να ζυγίζουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα κάθε θεραπευτικού σχήματος, τον αναμενόμενο βαθμό ύφεσης ή την ίαση της νόσου αλλά και τις ενδεχόμενης παρενέργειες και τελικά να συναποφασίσουν.
Η τελική απόφαση
Μια καλή συζήτηση του ασθενούς με τον ιατρό είναι πολύτιμη για τη λήψη της τελικής απόφασης. Ο ιατρός πρέπει να μπορεί να εξηγήσει τη διαδικασία της σταδιοποίησης, τις εξετάσεις και τα αποτελέσματά τους, καθώς και όλες τις υπάρχουσες θεραπευτικές μεθόδους. Ενδεχομένως, θα παρουσιάσει όποιες πληροφορίες συνέλεξε στα ογκολογικά συμβούλια όπου συζητήθηκε η περίπτωση.
Επίσης μπορεί να μεταφέρει το πόρισμα των ανεπίσημων συνομιλιών που συνήθως γίνονται στις ομαδικές συγκεντρώσεις ιατρών που ασχολούνται με τον καρκίνο. Επιπλέον, πρέπει να έχει υπόψη του εναλλακτικές μορφές θεραπείας και να προτείνει λύσεις αν ο καρκίνος δεν ανταποκριθεί στην αρχική θεραπευτική αγωγή ή προκύψει κάποιο πρόβλημα.
Έτσι η τελική απόφαση για την επιλογή της κατά περίπτωση καλύτερης θεραπευτικής επιλογής είναι αποτέλεσμα ώριμης επεξεργασίας των δεδομένων και από τις δύο πλευρές (θεραπευτική ομάδα και ασθενής), με γνώμονα πάντα το καλύτερο συμφέρον του τελευταίου.