Πόσο ενημερωμένος είναι ο Έλληνας ασθενής;
Το μεγαλύτερο θέμα όσον αφορά στη γνώση των ασθενών σχετικά με την ειδικότητα της ακτινοθεραπευτικής ογκολογίας είναι ότι, σε πολύ μεγάλο ποσοστό, τη συγχέουν με την ακτινολογία.
Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικές ειδικότητες.
Η ακτινοθεραπευτική ογκολογία είναι παθολογική ειδικότητα και έχει ως γνωστικό αντικείμενο, κατά κύριο λόγο, τη θεραπεία κακοήθων παθήσεων, ενώ η ακτινολογία είναι εργαστηριακή ειδικότητα, με κύριο αντικείμενο τη διάγνωση.
Έτσι, ο ακτινοθεραπευτής ογκολόγος έχει βασικό ρόλο στη χάραξη και στην εφαρμογή του θεραπευτικού πλάνου του ογκολογικού ασθενούς, ενώ δεν έχει καμία ανάμειξη στη διαγνωστική διαδικασία που στηρίζεται στις απεικονιστικές εξετάσεις, που είναι ο τομέας του ακτινολόγου.
Τώρα, γιατί η σύγχυση; Απλά γιατί και οι δύο ειδικότητες ξεκινούν με πρώτο συνθετικό το ουσιαστικό «ακτίνα» (ακτινο-), γιατί και οι δύο χρησιμοποιούν ακτίνες.
Η ακτινοθεραπευτική ογκολογία χρησιμοποιεί εστιασμένη ακτινοβολία πολύ μεγάλης ενέργειας, με στόχο να καταστρέψει έναν όγκο, και η ακτινολογία ακτινοβολία πολύ χαμηλής ενέργειας, για να ανιχνεύσει οτιδήποτε θα μπορούσε να βοηθήσει στη διάγνωση οποιασδήποτε ασθένειας.
Αυτό που είναι πολύ βασικό είναι ότι η ακτινοθεραπευτική ογκολογία μαζί με την παθολογική ογκολογία και τη χειρουργική ογκολογία είναι οι τρεις βασικοί θεραπευτικοί πυλώνες στον αγώνα κατά του καρκίνου και για κάθε ασθενή οφείλουν να συνεργάζονται, γιατί από αυτήν τη συνεργασία θα βγει ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισής του.
Για τον λόγο αυτό είναι πολύ σημαντικό ο ασθενής να είναι ενημερωμένος όταν πρέπει να συζητήσει και να εμπιστευθεί την υγεία του σε γιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων. Κι αυτό γιατί από κάθε ειδικό γιατρό θα πάρει την εξειδικευμένη πληροφορία για τη συμβολή κάθε ειδικότητας στον αγώνα που κάνει.
Κύριο έργο, λοιπόν, της ακτινοθεραπευτικής ογκολογίας είναι η αντιμετώπιση του καρκίνου με «όπλο» τη χορήγηση πολύ υψηλής δόσης ακτινοβολίας σε έναν όγκο, με όσο το δυνατόν μικρότερη επιβάρυνση των γύρω φυσιολογικών ιστών.
Το επιθυμητό αποτέλεσμα είναι η καταστροφή του όγκου, που θα μπορούσε να έχει ως επακόλουθο την ίαση ή την αύξηση της επιβίωσης των ασθενών και την όσο το δυνατόν καλύτερη ποιότητα ζωής τους, μειώνοντας στο ελάχιστο τις παρενέργειες. Και αυτόν τον σκοπό υπηρετούν όλες οι σύγχρονες τεχνικές ακτινοθεραπείας που περιλαμβάνονται στη θεραπευτική φαρέτρα του ακτινοθεραπευτή ογκολόγου, όπως:
- η σύμμορφη ακτινοθεραπεία (conformal radiotherapy, CRT),
- η ακτινοθεραπεία με πεδία διαμορφούμενης έντασης (intensity modulated radiotherapy, IMRT),
- η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική (stereotactic radiosurgery, SRS),
- η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία (stereotactic radiotherapy και stereotactic body radiotherapy SRT, SBRT),
και όλες αυτές βελτιώνοντας την ακρίβειά τους με τη συμβολή της απεικονιστικά καθοδηγούμενης (image guided RT, IGRT) και της 4D ακτινοθεραπείας, όπου αυτό είναι απαραίτητο.
Πώς όμως συνδυάζεται και συνεργάζεται η ακτινοθεραπευτική ογκολογία με τις άλλες ογκολογικές ειδικότητες στις περιπτώσεις που αυτό είναι απαραίτητο; Και αυτό αφορά σε ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών, αφού περίπου το 60% από αυτούς που θα νοσήσουν από καρκίνο σε κάποια φάση της θεραπείας τους θα χρειαστεί να υποβληθούν σε ακτινοθεραπεία.
Η ακτινοθεραπεία, λοιπόν, έχει ρόλο σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις που δεν αρκεί από μόνη της η χειρουργική αφαίρεση ενός κακοήθους όγκου. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που αρκεί μόνο η ακτινοθεραπεία για την ίαση, όπως π.χ στις περιπτώσεις ενός καρκίνου του λάρυγγα αρχικού σταδίου ή του καρκίνου του προστάτη. Σε άλλες περιπτώσεις, αρκεί ο συνδυασμός με τη χημειοθεραπεία και δεν είναι απαραίτητο το χειρουργείο, όπως π.χ στον καρκίνο του οισοφάγου ή του πρωκτού.
Ένα άλλο πολύ σημαντικό κομμάτι της ακτινοθεραπείας είναι ότι μπορεί να κάνει λιγότερο ακρωτηριαστική μια χειρουργική επέμβαση και έτσι να μπορεί να σωθεί ένα όργανο, όπως στις περιπτώσεις του καρκίνου του μαστού, που δεν χρειάζεται μια γυναίκα, τις περισσότερες φορές, να χάσει τον μαστό της για να γίνει καλά. Αρκεί μια πολύ μικρή επέμβαση και μετά ακτινοθεραπεία και, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του όγκου, και χημειοθεραπεία.
Όμως αξίζει να ειπωθούν και δυο λόγια για τον ρόλο της ακτινοθεραπείας σε καλοήθεις παθήσεις. Υπάρχουν, λοιπόν, καλοήθειες, όπως τα νευρινώματα ή τα μηνιγγιώματα στον εγκέφαλο, από τα οποία η ακτινοθεραπεία μπορεί να απαλλάξει τον ασθενή από ένα χειρουργείο στις περιπτώσεις εκείνες που έχει ισοδύναμα αποτελέσματα. Προσοχή, όμως, όλα αυτά είναι για περιορισμένες και πολύ συγκεκριμένες ενδείξεις, με πολύ αυστηρά κριτήρια. Κάθε ειδικότητα έχει τον ρόλο της και ο στόχος για κάθε ασθενή είναι η επιλογή του καλύτερου και με τη λιγότερη τοξικότητα τρόπου αντιμετώπισης.
Η ακτινοθεραπεία είναι στενά συνδεδεμένη και με την εξέλιξη της τεχνολογίας. Είναι γνωστό ότι τα τελευταία χρόνια η τεχνολογία έχει κάνει τεράστια άλματα, με συνέπεια την πολύ μεγάλη βελτίωση της ποιότητας της θεραπείας.
Το πρώτο, λοιπόν, ερώτημα που αντιμετωπίζει κάθε ασθενής είναι αν έχει εύκολη πρόσβαση σε αυτήν την εξελιγμένη ακτινοθεραπεία στην περίπτωση που την έχει πραγματικά ανάγκη. Στην ουσία, αν αυτή η δυνατότητα παρέχεται σε όλους τους ασθενείς ή μόνο –όπως πάρα πολλές φορές έχει γίνει θέμα στα ΜΜΕ– σε εκείνους που έχουν τη δυνατότητα να κάνουν τη θεραπεία τους στον ιδιωτικό τομέα.
Η αλήθεια είναι ότι ενώ τη δεκαετία του ’90 ο κρατικός τομέας βρισκόταν σε πολύ υψηλό για την εποχή εκείνη επίπεδο, μετά αφέθηκε στην τύχη του, με αποτέλεσμα τη συνεχή υποβάθμισή του, και έτσι δόθηκε η μεγάλη ώθηση στον ιδιωτικό τομέα.
Έστω και με αυτόν τον τρόπο, όμως, η πρόοδος που επιτεύχθηκε ήταν πολύ σημαντική για την ακτινοθεραπεία στην Ελλάδα. Παρ’ όλα αυτά, το κόστος στον ιδιωτικό τομέα δεν μπορούν να το αντέξουν όλοι οι ασθενείς, κυρίως τα τελευταία χρόνια της κρίσης.
Το πιο αισιόδοξο όμως είναι ότι την τελευταία διετία άρχισε η ανάσταση της ακτινοθεραπείας και στον κρατικό τομέα, όχι γιατί το κράτος ενεργοποιήθηκε, αλλά κυρίως μέσω δωρεών, με κυρίαρχη την τεράστια δωρεά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος δώδεκα μηχανημάτων τελευταίας τεχνολογίας σε 8 δημόσια νοσοκομεία.
Για να μπορέσει να εκτιμήσει κάποιος πόσο τεράστιο είναι αυτό το έργο θα πρέπει να ξέρει ότι ακτινοθεραπευτικά κέντρα υπάρχουν μόνο σε 18 κρατικά νοσοκομεία σε όλη την Ελλάδα.
Αυτήν τη στιγμή, έχουν τοποθετηθεί και λειτουργούν 10 μηχανήματα, που αντικατέστησαν παλαιά ή μη λειτουργούντα μηχανήματα, ενώ τους αμέσως επόμενους μήνες θα τοποθετηθούν και τα άλλα δύο.
Έτσι, μετά από τόσα δημοσιεύματα για τα «χαλασμένα» ή «ληγμένα» μηχανήματα του Δημοσίου, αυτήν τη στιγμή ο μέσος όρος ηλικίας των μηχανημάτων στον κρατικό τομέα είναι μικρότερος από αυτόν του ιδιωτικού.
Βέβαια, η επανάσταση αυτή είναι κυρίως ποιοτική και όχι ποσοτική, και γι’ αυτό οι δωρεές αυτές δεν θα μπορέσουν να δώσουν ολοκληρωτική λύση στην τόση ταλαιπωρία που υφίστανται οι ασθενείς που αντιμετωπίζουν τις μεγάλες λίστες αναμονής, που συνεχίζουν να φτάνουν τους δύο-τρεις μήνες στην Αθήνα.
Αυτό οφείλεται στην ποσοτική υστέρηση, αφού στην Ελλάδα λειτουργούν αυτήν τη στιγμή συνολικά 46 μηχανήματα (29 κρατικά και 17 ιδιωτικά), ενώ χρειάζονται ακόμη τουλάχιστον 20 μηχανήματα.
Κακά τα ψέματα, και η κρατική και η ιδιωτική ακτινοθεραπεία αποτελούν τη δημόσια ακτινοθεραπεία, αφού ο ΕΟΠΥΥ, αναγνωρίζοντας αυτήν την ανάγκη, καλύπτει το 100% της δαπάνης και στα ιδιωτικά κέντρα, με μόνο κόστος για τον ασθενή την αμοιβή του γιατρού που επιλέγει.
Αν, βέβαια, πρέπει να δώσουμε μια ειλικρινή απάντηση στην ερώτηση αν αυτό εφαρμόζεται στην πράξη, η απάντηση είναι όχι, γιατί στην Ελλάδα το να έχεις νόμους δεν φαίνεται να σημαίνει ότι είσαι υποχρεωμένος και να τους εφαρμόζεις.
Είναι αλήθεια ότι ο μεγάλος αγώνας της ακτινοθεραπευτικής ογκολογίας είναι να γίνονται οι ακτινοθεραπείες με όλες τις δυνατότητες που δίνει η σύγχρονη τεχνολογία και την ώρα που πρέπει.
Τι προσφέρει, στην ουσία, η σύγχρονη ακτινοθεραπεία; Τώρα πια μπορούμε να δίνουμε περισσότερη δόση στους όγκους, γεγονός που μεταφράζεται σε μεγαλύτερο έλεγχο, άρα και σε δυνατότητα περισσότερης ζωής.
Παράλληλα, μπορούμε να μειώσουμε το τίμημα των παρενεργειών, που μεταφράζεται σε καλύτερη ζωή για τους ασθενείς και κατά την περίοδο της θεραπείας τους, αλλά και πολλά χρόνια μετά, αφού το βασικό ζητούμενο είναι η ίαση.
Και ποια είναι η πιο κατάλληλη ώρα για να αρχίσει ένας ασθενής την ακτινοθεραπεία; Για κάθε περίπτωση είναι διαφορετική. Έτσι, για παράδειγμα, για τον καρκίνο του προστάτη ο ασθενής έχει πολύ μεγάλα περιθώρια για να αρχίσει την ακτινοθεραπεία.
Για άλλες περιπτώσεις, όμως, όπως ένας προχωρημένος γυναικολογικός καρκίνος που δεν μπορεί να χειρουργηθεί ή ο ανάλογος στην περιοχή του στόματος ή του λάρυγγα, υπάρχει πρόβλημα με την καθυστέρηση της ακτινοθεραπείας.
Όμως, πέρα από την προσφορά της τεχνολογίας, αυτό που έχει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον και μελετάται περισσότερο το τελευταίο διάστημα είναι ο πιο αποδοτικός συνδυασμός της ακτινοθεραπείας με τα πιο καινούργια φάρμακα των στοχευτικών θεραπειών και περισσότερο από όλα με την ανοσοθεραπεία.
Από τις μελέτες που έχουν γίνει, φαίνεται ότι όταν συνδυάζονται οι δύο θεραπείες αυξάνει το θεραπευτικό αποτέλεσμα και ο οργανισμός αντιδρά πολύ πιο δυναμικά. Ψάχνουμε, λοιπόν, τον ιδανικό τρόπο και την ιδανική χρονική στιγμή του συνδυασμού.
Μπορεί η τελική νίκη στη μάχη με τον καρκίνο να θέλει ακόμη πολλούς αγώνες, όμως κάθε μέρα κερδίζονται μικρές μάχες, κι αυτό είναι πολύτιμο, και η ακτινοθεραπεία έχει πολύ σημαντική συμβολή σε αυτό.
Γράφει ο Γιώργος Πισσάκας, Ακτινοθεραπευτής Ογκολόγος, Συντονιστής Διευθυντής του Ακτινοθεραπευτικού Ογκολογικού Τμήματος Νοσοκομείου «Αλεξάνδρα», Προέδρος της ΕΕΑΟ.