Προσωπικότητα του ασθενούς με καρκίνο
Η προσωπικότητα, η ψυχολογική υφή δηλαδή του ανθρώπου, επηρεάζει τον τρόπο που ο άρρωστος αντιμετωπίζει τη σωματική του αρρώστια, την πρόγνωση και τη θεραπεία του.
Στοιχεία της προσωπικότητας όπως η πίστη, αισιοδοξία, η άρνηση, η αυτοπεποίθηση, η δύναμη του εγώ κλπ. επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά την έκβαση των καταστάσεων, όπως το έμφραγμα, ο καρκίνος κλπ.
Ιδιαίτερα για τον καρκίνο, έχει περιγραφεί ότι ο ψυχικός παράγοντας (κυρίως πίστη) έχει επιφέρει μέχρι και αυτόματη ίαση.
Είναι γνωστό ότι στη διάρκεια της νοσηλείας, ο άρρωστος υποβάλλεται σε ορισμένα στρες. Τα στρες αυτά έχουν αναλυθεί και τα σπουδαιότερα από αυτά σύμφωνα με τους Strain & Grossman είναι τα εξής:
- Η βασική απειλή στη ναρκισσιστική ακεραιότητα, συμπεριλαμβανομένου και του φόβου του θανάτου.
- Ο φόβος των ξένων.
- Το άγχος αποχωρισμού.
- O φόβος της απώλειας ή του τραυματισμού του σώματος με εγχειρήσεις, ορούς, ενέσεις κλπ.
Βασικά θα πρέπει να θυμόμαστε ότι νοσηλεία σημαίνει στρες: ο άρρωστος μεταφέρεται από το γνώριμο περιβάλλον του και την ενεργητική και παραγωγική διάσταση, στην αφιλόξενη, απειλητική και παθητική διάσταση του νοσοκομείου.
Το πώς θα αντιμετωπίσει ο άρρωστος τα στρες αυτά και το στρες της αρρώστιας του εξαρτάται πάρα πολύ από την προσωπικότητά του. Κατά ένα ποσοστό η συμπεριφορά των ατόμων απέναντι στην ασθένεια, μπορεί να ερμηνευθεί από την προσωπικότητά τους. Είναι γνωστό ότι κοινωνικοί και πολιτιστικοί παράγοντες διαμορφώνουν κατά μεγάλο μέρος την προσωπικότητα του ατόμου.
Παρ' όλα αυτά, άτομα που αναπτύσσονται στο ίδιο κοινωνικο-πολιτιστικό περιβάλλον (π.χ. μέλη μιας οικογένειας) αναπτύσσουν συχνά εντελώς διαφορετική συμπεριφορά απέναντι στην ασθένεια. Η παρατήρηση αυτή μας αναγκάζει να ερευνήσουμε το ψυχολογικό πεδίο, προκειμένου να βρούμε παράγοντες που να ερμηνεύουν τις διαφορές αυτές. Σύμφωνα με τον Blum οι δέκα κυριότερες αντιδράσεις των ατόμων στη ασθένεια είναι οι παρακάτω:
- Κατάθλιψη και αυτοαπόρριψη (depression and seif- rejection): Κατάθλιψη είναι η κατάσταση που χαρακτηρίζεται από συναισθήματα ευτέλειας (worthlessness), απώλειας της ελπίδας (hopelessness) και ενοχής. O καταθλιπτικός συχνά είναι ανίκανος ν' αναλάβει δραστηριότητες, είναι απαθής (apathetic), αδιάφορος (listless) και αισθάνεται μελαγχολικός και λυπημένος. O καταθλιπτικός επίσης δεν είναι ευτυχισμένος με τον εαυτό του και με τον κόσμο.
- Φόβος (fear): Με την λέξη φόβο εννοούμε το συναίσθημα (emotion) της ανησυχίας, ταραχής (alarm) και του τρόμου (dread), το οποίο απαιτεί την απάντηση του ασθενούς σε μια πραγματική ή φανταστική απειλή της ζωής ή της ηρεμίας του.
- Αντίδραση στο φόβο (counterphobia) σημαίνει αντί-φοβία: Αυτή αναφέρεται στις αντιδράσεις τόλμης (audacity) του ασθενούς, οι οποίες αποτελούν το ακριβώς αντίθετο των φόβων. Αυτές οι αντιδράσεις υιοθετούνται από ένα άτομο, προκειμένου αυτό ν' αποδείξει στον εαυτό του ή στους άλλους ότι δεν φοβάται όταν στην πραγματικότητα είναι κατατρομαγμένο.
- 'Αγχος (anxiety): Ο ορισμός του άγχους είναι διαφορετικός από τον φόβο. Ενώ ο φόβος αναφέρεται σε μια συνειδητοποιημένη (consious) ανησυχiα (alarm) απέναντι σε μια συγκεκριμένη απειλή, το άγχος αναφέρεται σε περισσότερο διάχυτα συναισθήματα καταπόνησης (distress), τα οποία αφιπνούνται από απειλή που βρίσκεται έξω (μακριά) από την άμεση αντίληψη (awareness).
- Απογοήτευση (frustration) και θυμός (anger): Η αρρώστια μπορεί να προκαλέσει απογοήτευση και μια φυσιολογική απάντηση στην απογοήτευση είναι η επιθετικότητα (aggression). Μια μορφή που παίρνει η επιθετικότητα είναι ο θυμός.
- Απόσυρση ή απάθεια (apathetic): Απαθής (apathetic) είναι ο άρρωστος που χάνει το ενδιαφέρον του για γεγονότα που συμβαίνουν γύρω του και επενδύει λιγότερη ενέργεια στα προς το ζειν. Η απόσυρση (withdrawal) είναι η κοινωνική απάθεια. Ο ασθενής χάνει το ενδιαφέρον του για τους άλλους και προτιμά να μένει μόνος. Ενώ αποσύρεται, δίνει ενέργεια σ' απρόσωπες δραστηριότητες, όπως το διάβασμα.
- Υπερβολή των συμπτωμάτων (exaggeration of symptoms): Η υπερβολή συμπτωμάτων και του ρόλου του ασθενούς αποτελούν ένα είδος της ψυχολογικής απάντησης στην ασθένεια. Δεν υπερβάλονται μόνο τα παθητικά (passive) συμπτώματα.
- Παλινδρόμηση (regression): Παλινδρόμηση σημαίνει όταν ένα άτομο συναντά μια δυσκολία που δε μπορεί διαφορετικά να λύσει, υποχωρεί σε ένα περισσότερο παιδόμορφο τρόπο δράσης. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο εγκαταλείπει προσεγγίσεις ενηλίκου για ένα πρόβλημα και επανέρχεται στη χρήση ολιγότερο επεξεργασμένων και ολιγότερο νοητικών επινοήσεων (devices).
- Εξάρτηση (dependency): Είναι η κατάσταση της στήριξης πάνω σε κάποιον άλλο για την ικανοποίηση των δικών του επιθυμιών. Για τον χρονικά ανώριμο (immature), η εξάρτηση είναι προϋπόθεση της υποταγμένης (subserνient) ψυχολογικής θέσης γι' απόκτηση αγάπης και προστασίας.
- Εσωστρέφεια (self-centeredness): Ο ασθενής απασχολούμενος διαρκώς μ' αυτόν και έτσι ουσιαστικά απομονώνεται, όπως συμβαίνει και στην απάθεια, από το κοινωνικό του περιβάλλον.
Η γνώση τώρα της προσωπικότητας του αρρώστου είναι ιδιαίτερα βοηθητική για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του από το νοσηλευτικό προσωπικό, τους γιατρούς κλπ. Θα περιγράψουμε επτά βασικούς τύπους προσωπικότητας που καλύπτουν σημαντικό τμήμα του φάσματος των προσωπικοτήτων που μπορεί να συναντήσει το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό στην εξάσκηση της λειτουργίας του.
Θα αναφερθούμε επίσης, στη σημασία που έχει η αρρώστια για την κάθε μια από αυτές, καθώς και στους τρόπους αντιμετώπισής τους. Θα χρησιμοποιήσουμε όρους για να τονίσουμε τη φυσιολογικότητα των ατόμων αυτών, που απλώς ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητά τους και ορισμένες αντιδράσεις τους γίνονται πιο έντονες κάτω από το στρες της αρρώστιας και της νοσηλείας.
Οι επτά τύποι προσωπικότητας είναι οι εξής: Η στοματική υπεραπαιτητική προσωπικότητα. Η τακτική, ελεγχόμενη προσωπικότητα. Η υπερβολικά συναισθηματική, σαγηνευτική προσωπικότητα. Η μακρόχρονα βασανισμένη, αυτοθυσιαζόμενη προσωπικότητα. Η επιφυλακτική, καχύποπτη και φιλόνικη προσωπικότητα. Η με έντονο αίσθημα ανωτερότητας και υπεροψίας προσωπικότητα. Η απομονωμένη και απόμακρη προσωπικότητα.
Η απομονωμένη & απόμακρη προσωπικότητα
Το άτομο αυτό εμφανίζεται απόμακρο, συγκρατημένο, χωρίς να αναμιγνύεται στα καθημερινά γεγονότα και τις έγνοιες των άλλων ανθρώπων. Η έκφραση του μπορεί να μειωθεί στο ελάχιστο και να παρουσιάζεται ήσυχο, απομονωμένο, ακοινώνητο.
Μπορεί να φαίνεται ότι ακολουθεί τη δική του ανεξάρτητη τροχιά στη ζωή χωρίς συναισθηματικές σχέσεις με τους άλλους και χωρίς να εντυπωσιάζεται από τις επιτυχίες των άλλων. Κάτω, όμως, από αυτήν την επιφάνεια συχνά κρύβεται ένας άνθρωπος υπερευαίσθητος, εύθραυστος και χωρίς προσαρμοστική ικανότητα, του οποίου η ισορροπία μπορεί να αναποδογυριστεί με την παραμικρότερη δυσκολία στις διαπροσωπικές του σχέσεις.
Η απομόνωσή του είναι μια προστατευτική άρνηση αυτών των επικίνδυνα επώδυνων εμπειριών. Το ιστορικό ενός τέτοιου ανθρώπου περιλαμβάνει μοναχικές ασχολίες και ενδιαφέροντα. Η εργασία του συνήθως είναι μη συναγωνιστική και απαιτεί ελάχιστη διαπροσωπική επαφή. Μέσα στην ομάδα αυτών των ανθρώπων, μπορούμε επίσης να βρούμε εκκεντρικά άτομα που ασχολούνται φανατικά με αποκλειστικές δίαιτες ή υγιεινή διατροφή, με θρησκευτικά ή πολιτικοκοινωνικά κινήματα, με παράξενο ντύσιμο κλπ.
Πολλές φορές η παιδική ηλικία τέτοιων ατόμων χαρακτηρίζεται από επανειλημμένες αποτυχίες και απογοητεύσεις στην προσπάθεια να δημιουργήσουν μια στενή σχέση με τους γονείς τους, μια αδυναμία που τους ακολουθεί αργότερα στην ζωή τους, όποτε και αποφεύγουν να δημιουργήσουν σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους.
Επανειλημμένοι αποχωρισμοί από την μητέρα ή έλλειψη μιας σταθερής συντονισμένης στις ανάγκες του ατόμου φροντίδας, από το περιβάλλον, θεωρείται ψυχαναλυτικά ότι μπορεί να συμβάλουν στην ανάπτυξη τέτοιας προσωπικότητας, αλλά οπωσδήποτε σημασία έχουν και ιδιοσυστατικοί παράγοντες.
Το άτομο με αυτήν την προσωπικότητα προσπαθεί να μείνει μακριά από τις ενοχλήσεις της ζωής αναζητώντας παρηγοριά και ικανοποίηση μόνο μέσα από τον εαυτό τους. Η αρρώστια εισβάλλει μέσα σ’ αυτό το σύστημα απειλώντας την τόσο εύθραυστη ισορροπία του.
Ο άρρωστος τότε αντιδρά με επίταση των βασικών του μηχανισμών των βασικών του μηχανισμών, δηλαδή γίνεται πιο απαθής και απόμακρος. Αυτό που έχει σημασία στην ψυχολογική αντιμετώπιση του άρρωστου αυτού, είναι ο σεβασμός της έλλειψης κοινωνικότητάς του σαν ανάγκη διατήρησης της ισορροπίας του. Έτσι θα κρατήσουμε ένα ενδιαφέρον πάνω του, αλλά ποτέ δεν θα τον πιέσουμε να γίνει πιο κοινωνικός ή να μας το ανταποδώσει.
Στοματική υπεραπαιτητική προσωπικότητα
Ο άρρωστος με αυτόν τον τύπο προσωπικότητας δίνει μια υπερεπείγουσα απόχρωση σε όλες τις απαιτήσεις του. Φαίνεται να χρειάζεται ειδική προσοχή και συνεχείς συμβουλές. Τοποθετεί τον εαυτό του στα χέρια του νοσηλευτικού προσωπικού και περιμένει ατέλειωτη φροντίδα.
Ακόμη και όταν εμφανίζεται γενναιόδωρος και ότι νοιάζεται για τους άλλους, στην πραγματικότητα περιμένει ανταπόδοση και γίνεται μνησίκακος αν δεν την πάρει. Στηρίζεται έντονα πάνω στους άλλους για να νιώσει σιγουριά και προστασία. Αν οι ανάγκες του δεν ικανοποιηθούν θυμώνει εύκολα ή πέφτει σε μελαγχολία. Είναι το άτομο που μπορεί να τρώει πολύ, να καπνίζει ή να πίνει πολύ ή να παίρνει πολλά φάρμακα και εύκολα να εθιστεί.
Για το άτομο αυτό, που εύκολα νιώθει αβοήθητο και ανήμπορο σαν ένα μωρό, το να πάρει τροφή , φάρμακα ή ειδική φροντίδα θεωρείται ισοδύναμο με το να πάρει αγάπη.
Η σημασία της αρρώστιας για το άτομο αυτό είναι ότι το άγχος και το στρες που την συνοδεύουν τείνουν να μεταμορφωθούν σε επιθυμία για αμέριστη φροντίδα και ταυτόχρονα σε έντονο φόβο μήπως το άτομο εγκαταλειφθεί σαν μωρό, που ασυνείδητα νιώθει ότι κινδυνεύει να πεθάνει.
Η αρρώστια για το άτομο είναι ένας πειρασμός να επιστρέψει (= παλινδρομήσει) σε αρχέγονη φάση της βρεφικής του ηλικίας, τότε που ένιωθε απόλυτη ασφάλεια και προστασία. Γίνεται όμως, ταυτόχρονα αντιληπτή σαν συνέπεια έλλειψης ενδιαφέροντος και προστασίας από τους άλλους. Στην πάλη του ενάντια σε αυτές τις επιθυμίες και τους φόβους μπορεί να δώσει τις εξής λύσεις: Α.
Μπορεί να «κρεμαστεί» κυριολεκτικά σε ότι λένε ο γιατρός και οι νοσοκόμες. Β. Μπορεί από φόβο για την εξάρτησή του να αντισταθεί κάθε μορφή θεραπείας και φροντίδας. Γ. Μπορεί να πέσει σε μελαγχολία και απόσυρση, νιώθοντας σαν ένα μωρό, που δεν το αγαπούν. Δ. Μπορεί να κατηγορεί έντονα το νοσηλευτικό προσωπικό για τη μη ανακούφιση των ενοχλημάτων της αρρώστιας του.
Κατανοώντας τις βαθύτερες ανάγκες του αρρώστου αυτού το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό προσαρμόζει τη φροντίδα του ανάλογα. Για το άτομο που είναι σε οξεία φάση και η ανάγκη εξάρτησης είναι έντονη η αποτελεσματική και γρήγορη νοσηλευτική φροντίδα ανακουφίζει όχι μόνο τα σωματικά του ενοχλήματα αλλά και τις ψυχολογικές του ανάγκες.
Αν όμως πρέπει να τεθούν όρια επειδή οι απαιτήσεις του αρρώστου είναι υπερβολικές και συνεχείς, αυτό θα γίνει με σταθερότητα και ηρεμία, και όχι με εκνευρισμό και τιμωρητικότητα. Η φροντίδα ποτέ δεν θα αποσυρθεί σαν τιμωρία, απλώς θα εξηγηθεί η ανάγκη επιβολής περιορισμών στην απαιτητικότητα.
Στην ανάγκη θα προσφερθούν και μερικές υποχωρήσεις σαν ανταμοιβή της προσπάθειας του αρρώστου να δεχθεί περιορισμούς π.χ. μια επιθυμητή αλλαγή στην δίαιτα, διευκόλυνση των επισκέψεων των μελών της οικογένειάς του κλπ.
Τακτική, ελεγχόμενη προσωπικότητα
Το άτομο αυτό αποτελεί παράδειγμα αυτοελέγχου και αυτοσυγκράτησης. Όταν όμως βρεθεί κάτω από στρες, έχει ανάγκη να γνωρίζει με ακρίβεια την κατάστασή του, όχι μόνο γιατί αντιμετωπίζει τα προβλήματά του κυρίως με την λογική, αλλά και γιατί έτσι ελέγχει το άγχος του. Εδώ ανήκει η γυναίκα που καταναλίσκει το χρόνο της ώστε να εξαφανισθεί και το τελευταίο μόριο σκόνης από το σπίτι της ή ο άνδρας που περηφανεύεται για την εξαιρετική ακρίβεια στις συναλλαγές του.
Ο άρρωστος με αυτόν τον τύπο προσωπικότητας είναι ιδιαίτερα τακτικός, ακριβής, συγκρατημένος, συνεπής, ευσυνείδητος και υπεραπασχολημένος με τις έννοιες του σωστού και του λάθους. Ταυτόχρονα όμως εμφανίζεται ιδιαίτερα πεισματάρης και είναι «σφιχτός» με τα χρήματα.
Η διαμόρφωση αυτής της προσωπικότητας κατά την ψυχαναλυτική σχολή, θεωρείται ότι οφείλεται σε διαταραχή της περιόδου ενάμιση έως τριών ετών, οπότε αναπτυξιακά εγκαθίσταται ο έλεγχος των απεκκριτικών λειτουργιών και συμβαίνει και μεγάλου βαθμού διανοητική ανάπτυξη του παιδιού.
Ο υπέρμετρος έλεγχος και η υπερβολική χρησιμοποίηση της λογικής φαίνονται να είναι αμυντικοί μηχανισμοί στην προσπάθεια του παιδιού να ελέγξει τις παρορμήσεις του, ιδιαίτερα τις επιθετικές. Η αρρώστια απειλεί το άτομο αυτό με απώλεια του ελέγχου των παρορμήσεών του. Καθώς η ικανότητά του να ελέγχει την επιθετικότητά του και να ικανοποιεί τη συνείδησή του με «καλή» και δημιουργική σκληρή εργασία κινδυνεύει, προσπαθεί να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο αυτό διπλασιάζοντας τις προσπάθειες του να φανεί υπεύθυνο και τακτικό και να ελέγξει τα συναισθήματά του.
Έτσι εμφανίζεται μια επίταση της αυτοσυγκράτησης, της τυπικότητας και του πείσματος και ο άρρωστος παρουσιάζεται άκαμπτος και ισχυρογνώμων. Η ανάγκη του ατόμου για διανοητικό έλεγχο το οδηγεί σε δισταγμό και αμφιβολία στο κατά πόσο γνωρίζει όλες τις λεπτομέρειες της αρρώστιάς του ή όχι. Το άτομο αυτό έχει ανάγκη να νιώθει ότι το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό είναι επιστημονικά τέλεια καταρτισμένο, είναι προσεκτικό, αποτελεσματικό και το διακρίνει ακρίβεια και καθαριότητα.
Ανακουφίζεται ιδιαίτερα όταν του εξηγηθούν οι λεπτομέρειες της αρρώστιας του και τα στάδια που θα ακολουθηθούν στο διαγνωστικό έλεγχο και τη θεραπεία του, γιατί έτσι μπορεί να εγκαθιστά διανοητικό έλεγχο του άγχους του. Φυσικά κανείς προσέχει να μην εισαγάγει άχρηστες λεπτομέρειες που θα γίνουν πηγές νέου άγχους.
Ακόμη ενθαρρύνεται η συμμετοχή του αρρώστου σε διάφορες αποφάσεις ή και στην θεραπεία του την ίδια (π.χ. ασκήσεις, αλλαγές, υπολογισμός θερμίδων κλπ) με ιδιαίτερη αναγνώριση και επιβράβευση της δυνατής λογικής του.
Υπερβολικά συναισθηματική, σαγηνευτική προσωπικότητα
Ο άρρωστος με τον τύπο αυτό της προσωπικότητας παρουσιάζεται ενδιαφέρον, γοητευτικός ή και προκλητικός. Μερικές φορές όμως μπορεί να θεωρηθεί ύποπτος προσποίησης, ότι δηλαδή δεν είναι πραγματικά άρρωστος.
Με το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό δημιουργεί έντονες σχέσεις, στις οποίες διακρίνεται η ανάγκη του για προσοχή και θαυμασμό, ακόμα και η ζήλεια του γιατί ο γιατρός ή η νοσοκόμα δείχνει ενδιαφέρον σε άλλον άρρωστο. Ο άνδρας άρρωστος μπορεί να επιχειρήσει επανειλημμένα να αποδείξει ή και να υπερβάλλει τον ανδρισμό του και το θάρρος του, ιδιαίτερα μπροστά σε νοσοκόμες και γυναίκες γιατρούς.
Η γυναίκα άρρωστη μπορεί να παρουσιάσει την αδυναμία της από την αρρώστια με ελκυστικό-σαγηνευτικό τρόπο να ντυθεί προσεκτικά και ελκυστικά και ενδεχόμενα να φλερτάρει. Η τόσο ζωντανή όμως προσωπικότητα, εύκολα αναπτύσσει άγχος για την παραμικρότερη ιατρική επέμβαση.
Ψυχαναλυτικά, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας αυτής θεωρείται ότι προέρχονται από την ηλικία των τριών έως έξι ετών, όπου το παιδί δημιουργεί μια έντονη σχέση με το γονιό του αντίθετου φύλου και νιώθει ένοχο για επιθετικές φαντασίες ενάντια στο γονιό του ίδιου φύλου, όπου όμως κάτω από τη σεξουαλικότητα κρύβεται η ανάγκη για προστασία.
Η αρρώστια στο άτομο αυτό γίνεται αντιληπτή σαν προσωπικό ελάττωμα: κινδυνεύει να θεωρηθεί ανίατο, άσχημο, αποτυχημένο. Μπορεί και να θεωρηθεί σαν τιμωρία για ασυνείδητες παιδικές επιθυμίες.
Στους άνδρες οι μεγαλύτεροι φόβοι αφορούν την παραμόρφωση του σώματος και την απώλεια της φυσικής δύναμης, οπότε και επίδειξη σωματικής δύναμης, συναγωνιστικότητας και ερωτοτροπίες με τις νοσοκόμες και άλλες γυναίκες του περιβάλλοντος κυριαρχούν στην εικόνα.
Οι γυναίκες φοβούνται ότι θα χάσουν τη θηλυκότητα και τη γοητεία τους, οπότε και ντύνονται προσεκτικά και φλερτάρουν. Άνδρες και γυναίκες προσπαθούν να κινήσουν την προσοχή και τη συμπάθεια του περιβάλλοντος και δείχνουν ενδεχόμενα αδιαφορία στις συνέπειες της αρρώστιας τους. Μερικές φορές και σαν αντίδραση στο ασυνείδητο άγχος οι άρρωστοι αυτοί μπορεί να επιχειρήσουν δυσκολότατες εγχειρητικές επεμβάσεις για να αποδείξουν πόσο θαρραλέοι είναι.
Εφόσον οι άρρωστοι αυτοί ζητούν αναγνώριση της ελκυστικότητας και του θάρρους τους, θα ήταν λάθος το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό να μην τους τη δώσει. Ταυτόχρονα όμως γνωρίζοντας την ευκολία με την οποία εμπλέκονται σε συναισθηματικές σχέσεις θα πρέπει να την επικοινωνήσει ήρεμα και προσεκτικά.
Καλό είναι να θυμάται κανείς ότι κάτω από τη σεξουαλικότητα κρύβεται η ανάγκη των αρρώστων αυτών για προστασία και ασφάλεια. Με το ίδιο πνεύμα, της ανακούφισης της ανασφάλειάς τους, θα δοθούν και εξηγήσεις για την αρρώστια τους, λιγότερο όμως, λεπτομερειακά από ότι στο άτομο με την προηγούμενη προσωπικότητα. Ιδιαίτερα στα άτομα αυτά, θα δοθεί η ευκαιρία να εκτονώσουν επανειλημμένα τους φόβους τους γύρω από την αρρώστιά τους.
Μακρόχρονα βασανισμένη, αυτοθυσιαζόμενη προσωπικότητα
Πρόκειται για ασθενείς που παρουσιάζουν ένα ιστορικό επανειλημμένων βασάνων είτε από αρρώστιες είτε από κακοτυχίες, αναποδιές και αποτυχίες. Συχνά αυτές οι δυστυχίες αποδίδονται από αυτούς σε κακιά τύχη. Αν όμως διερευνήσουμε προσεκτικότερα μπορούμε να διακρίνουμε ότι ανάμεσα σε αυτούς τους ασθενείς, υπάρχει μια ομάδα με έντονες ασυνείδητες τάσεις να προκαλούν οι ίδιοι τις δυστυχίες τους, είτε πέφτοντας οι ίδιοι σε δύσκολες καταστάσεις είτε από υπερβολική ευαισθησία, αντιδρώντας έντονα σε δυσάρεστες καταστάσεις.
Οι άνθρωποι αυτοί τείνουν να αδιαφορούν για τη δική τους άνεση και να υπηρετούν άλλους ανθρώπους. Συχνά όμως, παρά την ταπεινότητα και τη μετριοφροσύνη τους, μπορούμε να παρατηρήσουμε μια τάση να παρουσιάζουν το ότι υποφέρουν με επιδεικτικό τρόπο. Στους περισσότερους ανθρώπους προκαλούν συμπάθεια και επιδοκιμασία, όμως, μπορεί να προκαλέσουν και αμηχανία και εκνευρισμό.
Η επιθυμία να επιζητεί κανείς να υποφέρει, να πονά δηλαδή μπορεί να φαίνεται παράδοξη. Εν τούτοις, ο πόνος συνδέεται στενά με την ευχαρίστηση τόσο ψυχολογικά, όσο και σωματικά. Π.χ. γνωρίζουμε την συνύπαρξη της ευχαρίστησης και του πόνου στην αθλητική άσκηση.
Στις γυναίκες η έμμηνη ρύση, η συνουσία, η γέννα είναι στενά συνδεδεμένες τόσο με δυσφορία ή πόνο όσο και με ικανοποίηση ή ευχαρίστηση. Ταυτόχρονα τα παιδιά συχνά ανακαλύπτουν ότι όταν αρρωσταίνουν (και πονούν) δέχονται περισσότερη φροντίδα και αγάπη από τους γονείς τους.
Επιπλέον σε μερικά άτομα μπορεί να βρούμε μια ασυνείδητη ανάγκη για τιμωρία, για να ανακουφίσουν ασυνείδητα αισθήματα ενοχής, οπότε και η ατυχία ή η αρρώστια μπορεί να έρθει και σαν εξιλέωση.
Ψυχαναλυτικά, ιδιαίτερα καταπιεστική ανατροφή που κάνει το παιδί να νιώθει ένοχο για το παραμικρό και δεν του επιτρέπει να δείξει θυμό θεωρείται ότι συμβάλλει στην ανάπτυξη τέτοιας προσωπικότητας. Επίσης ενοχοποιούνται το ξύλο που σε μερικά παιδιά μπορεί να προκαλέσει και διέγερση χρωματισμένη με ευχαρίστηση ή η ύπαρξη ενός γονιού που πρώτα τιμωρεί και μετά εξιλεωτικά προσφέρει ευχαρίστηση.
Προσκόλληση σε ένα επιθετικό ή σαδιστικό γονιό μπορεί να οδηγήσει σε αναζήτηση παρόμοιων ανθρώπων αργότερα στη ζωή. Υπερβολική φροντίδα στο άρρωστο παιδί, μπορεί να οδηγήσει σε αναζήτηση της φροντίδας αυτής με τον ίδιο τρόπο αργότερα.
Η βασική ανάγκη του ατόμου με την προσωπικότητα αυτή είναι να κερδίσει αγάπη, φροντίδα και αποδοχή, αν και αισθάνεται ένοχο να τα δεχθεί χωρίς αυτοθυσία και πόνο. Οπότε στην αρρώστιά του, παραπονείται συνέχεια και τονίζει πόσο υποφέρει, γιατί έτσι μόνο μπορεί να επιτρέψει (ασυνείδητα) στον εαυτό του να δεχθεί τη φροντίδα και την αγάπη.
Έτσι μια γριούλα π.χ. με αυτή την προσωπικότητα, μπορεί να παρουσιάσει το εξής παράδοξο φαινόμενο: Όσο περισσότερο το νοσηλευτικό προσωπικό την παρηγορεί, τονίζει τη βελτίωση της και την ενθαρρύνει, τόσο τα παράπονά της αυξάνουν. Αδιαφορεί για τις αποδείξεις της βελτίωσής της και τονίζει τα στοιχεία της αρρώστιάς της που δεν έχουν βελτιωθεί. Το άτομο αυτό νιώθει πολύ ένοχο για να δεχθεί τη βελτίωσή του, καθώς μια ολόκληρη ζωή έχει μάθει να υποφέρει.
Ο μόνος τρόπος να την ανακουφίσουμε και να την κάνουμε να συνεργαστεί για τη βελτίωση της είναι να παρουσιάσουμε την προσπάθεια για τη βελτίωση σαν ένα επιπρόσθετο αγώνα, ένα επιπρόσθετο βάρος που θα πρέπει να επωμισθεί. Και να συμπληρώσουμε ότι δεν θα γίνει καλά για τον εαυτό της, αλλά για να μπορέσει να συνεχίσει να βοηθά την οικογένειά της.
Επιφυλακτική, καχύποπτη & φιλόνικη προσωπικότητα
Το άτομο αυτό είναι φανερά ή καλυμμένα επιφυλακτικό απέναντι στους άλλους ανθρώπους, υποπτεύεται και αμφισβητεί τις προθέσεις τους ή είναι εριστικό και κατηγορεί τα κίνητρά τους. Συνήθως έχει ένα βαθύ συναίσθημα ότι οι άλλοι «το ρίχνουν». Ιδιαίτερα φοβάται την πιθανότητα να βρεθεί σε ευάλωτη θέση στην οποία μπορεί να το εκμεταλλευτούν.
Άρρωστοι με τη προσωπικότητα αυτή είναι υπερευαίσθητοι στους υπαινιγμούς και στην παραμικρή υποψία ύπαρξης αρνητικής διάθεσης στους άλλους ανθρώπους. Όταν υποστούν κριτική ή υποτιμηθούν μπορεί να φτάσουν στο σημείο να νιώσουν ότι καταδιώκονται. Αυτή η υπερβολική ευαισθησία στην κριτική και ο φόβος της καταδίωξης από τους άλλους αντικατοπτρίζει ουσιαστικά μια βαθύτερη έγνοια για τα λάθη και τις αδυναμίες τους.
Τα λάθη όμως αυτά, τις αδυναμίες και τις αυτοκατηγόριες, τις προβάλλουν στα άτομα του περιβάλλοντός τους και έτσι νιώθουν ότι δεν είναι εσωτερικές, αλλά προέρχονται από τους άλλους. Είναι φαινόμενο ανάλογο με το παιδάκι που κατηγορεί το τραπέζι όταν χτυπήσει ή το κοριτσάκι που λέει ότι η κούκλα έκανε τη ζημιά και όχι αυτή.
Έτσι τα άτομα αυτά απαλλάσσοντας τον εαυτό τους από κάθε τι δυσάρεστο ανεβάζουν την αυτοεκτίμησή τους, αντιλαμβάνοντος όμως τον κόσμο γύρω τους σαν απειλητικό και κακό. Το άτομο αυτό όταν αρρωστήσει έχει την τάση να κατηγορεί τους άλλους για την αρρώστιά του. Ταυτόχρονα η εσωτερική του τάση και η επιθετικότητα αυξάνει με αποτέλεσμα την αύξηση του φόβου του να του κάνουν οι άλλοι κακό.
Γίνεται πολύ πιο φοβισμένο, επιφυλακτικό, καχύποπτο, φιλόνικο και προσπαθεί να ελέγξει τους άλλους. Για να ανακουφίσουμε την φιλυποψία του αρρώστου αυτού, είναι ουσιώδες να τον ενημερώνουμε, όσο το δυνατόν νωρίτερα, για τη στρατηγική της διάγνωσης και της θεραπείας.
Γνωρίζοντας τη ευαισθησία του στις διάφορες παρατηρήσεις θα κάνουμε υπομονή και δεν θα εμπλακούμε σε σύγκρουση μαζί του. Μια σταθερή φιλική στάση χωρίς ιδιαίτερο πλησίασμα, που μπορεί να παρανοηθεί, είναι η καλύτερη αντιμετώπιση. Στην περίπτωση που ένα τέτοιο άτομο κάτω από το στρες μιας δύσκολης αρρώστιας π.χ. καρκίνου, γίνεται ιδιαίτερα δύσκολο και εκνευριστικό, παραπονούμενο για κάθε ατέλεια της νοσηλείας του, δεν θα βοηθήσει ούτε να συμφωνήσουμε μαζί του ούτε να μαλώσουμε μαζί του.
Θα πρέπει μάλλον να του επικοινωνήσουμε το πόσο αντιλαμβανόμαστε την κακουχία και τη δυσφορία που προκαλούν σε ένα άτομο της ευαισθησίας του (θα το τονίσουμε αυτό) οι παραλείψεις και οι ατέλειες της νοσηλευτικής φροντίδας.
Έντονο αίσθημα ανωτερότητας & υπεροψίας προσωπικότητα
Υπάρχουν άτομα που θέλουν να βλέπουν τον εαυτό τους σαν πολύ δυνατό και ιδιαίτερα σπουδαίο. Αυτή η τάση μπορεί να φτάσει μέχρι τη ματαιοδοξία ή να πάρει την απόχρωση ακόμη και του μεγαλείου. Ή ακόμα να πάρει τη μορφή της συγκαταβατικής ανωτερότητας. Οι μονόλογοι είναι αγαπημένες επιδόσεις των ατόμων αυτών καθώς και η προσπάθεια δημιουργίας μιας απόχρωσης μυστηρίου γύρω από τον εαυτό τους.
Αλλά όπως συμβαίνει και με τόσες άλλες υπερβολικές καταστάσεις, τα χαρακτηριστικά αυτά είναι συνήθως αντιδράσεις σε βαθύτερες αμφιβολίες και αβεβαιότητα για την ουσιαστική αξία τους σαν άτομα. Όταν τα άτομα αυτά αρρωστήσουν προσπαθούν να βρουν ή παριστάνουν ότι βρήκαν μόνο «αντάξιους της ανωτερότητάς» τους γιατρούς ή κλινικές. Κοιτούν αφ’ υψηλού το νεότερο προσωπικό αλλά ανταγωνίζονται ακόμα και τους πεπειραμένους γιατρούς στις γνώσεις και τα συμπεράσματα γύρω από την αρρώστιά τους.
Πολλές φορές μπορεί να γίνουν ιδιαίτερα ενοχλητικά με την αναζήτηση αδυναμιών και λαθών στους γιατρούς και με την ευκολία την οποία κλονίζεται η εμπιστοσύνη τους ή ταπεινώνουν τους γιατρούς για τα λάθη τους. Η αρρώστια για τα άτομα αυτά είναι άμεση απειλή στην εικόνα της τελειότητας και σχεδόν μεγαλειότητας που έπλασαν για τον εαυτό τους.
Γι’ αυτό καθώς η ευαλωτότητά τους επιτείνει αντιδραστικά την ανάγκη τους να φανούν σπουδαία, θα πρέπει να τους αναγνωριστεί ένας βαθμός σημαντικότητας και σπουδαιότητας, χωρίς όμως ταυτόχρονα να υποσκελισθεί η σημαντικότητα του γιατρού και του λοιπού προσωπικού.
Γιατί μπορεί τα άτομα αυτά να προσπαθούν να βρουν αδυναμίες και λάθη στο γιατρό και τις νοσοκόμες, φοβούνται όμως, βαθύτατα μήπως ανακαλύψουν ότι βρίσκονται στα χέρια άπειρου και ανίκανου νοσηλευτικού ή ιατρικού προσωπικού.