Η οικογένεια ως συμπρωταγωνιστής στο έργο του καρκίνου
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου, στις 4 Φεβρουαρίου, η Ειρήνη Δημοπούλου, Κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια στο Κέντρο Ημέρας για την Ψυχολογική Υποστήριξη Ασθενών με Καρκίνο της Εταιρίας Κοινωνικής Ψυχιατρικής & Ψυχικής Υγείας, γράφει για την ανακατάταξη ρόλων και ισορροπιών που έρχονται μέσα στην οικογένεια με την έλευση του καρκίνου.
Οι συγγενείς των ασθενών με καρκίνο μοιράζονται πολύ συχνά το φορτίο της ασθένειας, αλλά πιο σπάνια μοιράζονται τα συναισθηματικά βάρη που φέρνει η στήριξη και η φροντίδα των αγαπημένων τους.
Ο καρκίνος θεωρείται πια περισσότερο οικογενειακή αρρώστια παρά ένα ατομικό πρόβλημα, και αυτό γιατί οι οικογένειες βιώνουν το ίδιο επίπεδο λύπης και άγχους, όπως οι ασθενείς. Η οικογένεια λοιπόν, χρειάζεται να ενισχυθεί κατά τη διάρκεια της διάγνωσης αλλά και της θεραπείας .
Στη φάση της διάγνωσης το σοκ και ο φόβος παραλύουν τον οικογενειακό ιστό και χρειάζεται να βρουν τρόπους ομαλότερης αποδοχής της ασθένειας.
Στη διάρκεια των χημειοθεραπειών, όπου υπάρχουν μεγάλες αλλαγές στην εμφάνιση, στον οργανισμό και τον ψυχισμό του ασθενούς η αγωνία ότι θα δουν τον ασθενή αλλαγμένο, αδύναμο και αντιμέτωπο με πόνο σωματικό και ψυχικό, συχνά οδηγούν το συγγενικό περιβάλλον να απαγορεύει στον εαυτό του να έχει επιθυμίες και αυτό πολλές φορές αργεί να επανεργοποιηθεί.
Το συναίσθημα της ενοχής όμως, φαίνεται να είναι αυτό που κάνει τον συγγενή να υποτιμά τις ανάγκες του. Το γεγονός ότι εκείνος δεν έχει καρκίνο, τον κάνει να αισθάνεται ότι τίποτε δεν μπορεί να καταλάβει ή να βοηθήσει τον ασθενή αφού δεν βρίσκεται στη θέση του.
Ένα τέτοιο συναίσθημα είναι δύσκολο να το λεκτικοποιήσει κάποιος θεωρώντας ότι ο πόνος του ασθενούς έχει προτεραιότητα και είναι άξιος σεβασμού. Αυτό σημαίνει, ότι αρχικά αρνούνται την δική τους ανάγκη να πάρουν βοήθεια.
Αισθάνονται ότι έχουν το χρέος να φανούν δυνατοί. Από τη μία πλευρά όμως πρέπει να είναι οι δυνατοί για να στηρίξουν τον άνθρωπο τους και από την άλλη βρίσκονται και αυτοί σε θέση αδυναμίας αφού είναι ανέτοιμοι και ευάλωτοι μπροστά στην ασθένεια. Αυτά είναι τα συναισθήματα που μοιράζονται με τους ασθενείς, γιατί η απειλή του καρκίνου αγγίζει κι εκείνους αφού μοιράζονται κομμάτια μιας κοινής ζωής.
Στη φάση της αποθεραπείας ζητάνε οδηγίες για να επανέλθουν στην καθημερινότητά τους. Όμως αυτή η ζωή δεν μπορεί να είναι ποτέ η ίδια. Δεν ξέρουμε αν θα είναι καλύτερη ή χειρότερη, αλλά θα είναι διαφορετική.
Οι ήδη διαμορφωμένοι ρόλοι θα πρέπει να τροποποιηθούν και οι σχέσεις και η επικοινωνία να αλλάξουν. Η οικογένεια αποκτά μία καινούρια ταυτότητα και πρέπει τα μέλη να μάθουν καινούριους τρόπους λειτουργίας.
Τα συναισθήματα με την έλευση αυτού του «απρόσκλητου ξένου» στην οικογένεια είναι πολλά. Ο φόβος, η θλίψη, το άγχος και η αγωνία είναι κάποια από αυτά, και όσο κυριαρχούν και χορεύουν ανέκφραστα μέσα στη ψυχή παγώνουν κάθε αντίδραση.
Ο θυμός επίσης είναι ένα συναίσθημα που δύσκολα παραδέχονται ή συνειδητοποιούν. Δημιουργείται μέσα τους για αυτό που συνέβη στον δικό τους άνθρωπο, ή γιατί αλλάζουν τους ρυθμούς της ζωής τους για να φροντίσουν τον ασθενή.
Οι μηχανισμοί άμυνας που χρησιμοποιούν για να εκφράσουν αυτά τα συναισθήματα είναι κυρίως η άρνηση και η προβολή. Αρνούνται τα συναισθήματά τους ή τα προβάλλουν στους ασθενείς γιατί τους είναι δύσκολο να παραδεχθούν ότι μπορεί να φοβούνται κι εκείνοι το ίδιο.
Δεν είναι κακό κανείς να σκεφτεί και τα δικά του συναισθήματα ακόμα και αν άλλος είναι ο πρωταγωνιστής μιας κατάστασης. Οι συγγενείς είναι συμπρωταγωνιστές, και μάλιστα πολύ σπουδαίοι, όταν παίξουν σωστά το ρόλο τους.
Αρκετοί από τους συγγενείς αναζητούν τρόπους για να μπορέσουν να πλησιάσουν τους ανθρώπους τους, να απαλύνουν τους πόνους αλλά και να βγουν οι ίδιοι από αυτή την απελπιστική κατάσταση.
Πολλές φορές φτάνει να είσαι εκεί, να ακούσεις, να ακουμπήσεις το χέρι σου στο χέρι του άλλου χωρίς να μιλήσεις. Είναι ήδη πολύ αυτό. Μην ξεχνάμε ότι όταν γεννιόμαστε αυτό που μας ησυχάζει από το κλάμα είναι η αγκαλιά, το άγγιγμα, το βλέμμα της μητέρας, δηλαδή η απλή επαφή.
Τέλος μια πιο ιδιαίτερη ομάδα ανθρώπων που επισκέπτονται το Κέντρο Ημέρας είναι συγγενείς που βρίσκονται σε πένθος. Συχνά έρχονται όσο οι δικοί τους άνθρωποι υποφέρουν και είναι σε τελικό στάδιο. ´
Όσο ο ασθενής είναι εν ζωή οι συγγενείς ζητάνε υποστήριξη στη συνοδεία προς το θάνατο για τον οικείο τους. Ρωτάνε, αν θα πρέπει να μιλάνε για το φόβο του θανάτου που έχουν οι ίδιοι αλλά και οι ασθενείς-οικείοι τους. Προσπαθούν να προετοιμαστούν για το πώς θα νιώσουν, όταν φύγει ο άνθρωπός τους.
Υπάρχουν πολλές φορές συναισθήματα αλλά και ιστορίες τις οποίες δεν έχουν μοιραστεί ποτέ με τους αγαπημένους τους και βρίσκονται σε δίλημμα αν θα πρέπει να το κάνουν τώρα. Έρχονται αντιμέτωποι με τους δικούς τους φόβους και αγωνίες που πριν δεν είχαν διακινηθεί.
Η απαισιοδοξία και η ματαιότητα ξαφνικά γίνονται τα κυρίαρχα συναισθήματα του εσωτερικού τους κόσμου. Σε αυτή τη διαδρομή είμαστε δίπλα και όταν έρθει το τέλος καλούμαστε να απαλύνουμε και να ακούσουμε πια τον καθαρό ψυχικό πόνο του κοντινού προσώπου.
Το μοίρασμα είναι το κλειδί στις περισσότερες φάσεις, στις περισσότερες συναισθηματικές δυσκολίες και ανάγκες. Βασικός σκοπός αυτής της διαδικασίας είναι ο ψυχικός μεταβολισμός των καταστάσεων που έχουν βιωθεί και η βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ όλων των εμπλεκομένων.
Ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε λέει ότι «Η αρρώστια είναι το μέσον με το οποίο ο οργανισμός απελευθερώνεται από το ξένο. Αρκεί, λοιπόν, να τον βοηθήσουν να είναι άρρωστος να ζήσει ολόκληρη την αρρώστια και να της “ξεφύγει” τελικά γιατί έτσι επιτελείται η πρόοδος.
Μια ανάρρωση, ακόμη και αν είναι μακρά και αργή, εγκαινιάζει πολλούς νέους και απροσδόκητους δεσμούς ανάμεσα σε εμάς και την ύπαρξη. Έτσι, παρά την παράλυση που συνεπάγεται, μπορεί εντούτοις να γίνει ένα απολαυστικό και γόνιμο κομμάτι ζωής».
Ο μεγάλος πόνος, σύμφωνα με τον ίδιο, πρέπει να είναι κάτι που το παρατηρούμε απ´ έξω, να μην τον μετράμε και να τον λέμε μεγάλο, ίσως μαζί του να μεγαλώσει και η δική μας καρδιά, ίσως αυτή η απέραντη κούραση να είναι το μεγάλωμα της καρδιάς.