Έχω καρκίνο...
Το να συλλαβίσεις αυτές τις δύο λέξεις, είναι ένας γολγοθάς.
Η λέξη καρκίνος, είναι μια δύσκολη λέξη, όχι μόνο για όσους νοσούν, αλλά και –ίσως και περισσότερο- για κάθε άνθρωπο.
Συνειρμικά, καρκίνος ίσον τρόμος, ίσον θάνατος.
Έχω καρκίνο, σημαίνει ότι η ζωή ποτέ πια δεν θα είναι η ίδια. Έχω καρκίνο σημαίνει pause-παύση, μια παύση στην οποία σε εξαναγκάζει η ζωή, ένα σοκ, ένα πάγωμα: τώρα θα πρέπει να τα πάρεις όλα πάλι από την αρχή, τη ζωή που ζούσες μέχρι τώρα και τη ζωή που θες να ζήσεις.
Κι όμως, η ασθένεια-τρόμος χτυπάει την πόρτα καθημερινά σε χιλιάδες ανθρώπους. «Κάπου κάποιο λάθος πρέπει να έχει γίνει», μου λέει ο Χ., που νόσησε πρόσφατα από καρκίνο των όρχεων. «Πάω στο νοσοκομείο για τις εξετάσεις που έχω να κάνω, και βλέπω μια τεράστια ουρά. Ρωτάω το γιατρό: όλοι αυτοί για τον καρκίνο βρίσκονται εδώ; Μου γνέφει καταφατικά: «έχει καταντήσει κάτι σαν γρίπη»… «Δεν μπορεί γιατρέ, κάπου κάποιο λάθος πρέπει να έχει γίνει! ».
Και τότε κάθε άνθρωπος αναμετριέται. Καλείται να γνωρίσει όλη τη δύναμη μέσα του. Και καλείται να νιώσει τη ζωή που θα είναι το κίνητρο του για ζωή. Μεγάλο μάθημα. Όλα αυτά ακροβατώντας ανάμεσα σε εξετάσεις, εγχειρίσεις, θεραπείες, γιατρούς, γνώμες, προγνωστικά, πανικόβλητους συγγενείς, λυπημένους φίλους.
Η εμπειρία του καρκίνου, είναι μια αναμέτρηση με το θάνατο ή πιο σωστά με την έννοια του θανάτου. Στην άλλη όψη του ίδιου νομίσματος που γράφει θάνατος, βρίσκεται η έννοια της ζωής. Έτσι, η αναμέτρηση με το θάνατο, είναι ταυτόχρονα η αναμέτρηση με τη ζωή. Το παράδοξο της ανακάλυψης της φύσης του θανάτου είναι η ανακάλυψη της φύσης της ζωής. Και η φύση του θανάτου και της ζωής είναι υποκειμενικές, ξεχωριστές για κάθε άνθρωπο, που ενεργά τις δημιουργεί, τις παράγει σύμφωνα με την ιδιοσυγκρασία του και το κοινωνικοπολιτισμικό του υπόβαθρο.
Αυτή η υπαρξιακή αναζήτηση στην οποία μας επιβάλλει η ασθένεια, είναι επίπονη. Καθώς αναγκαζόμαστε να χωρέσουμε το θάνατο μέσα μας, κάποια στιγμή διαπιστώνουμε ότι έχει συμβεί και κάτι άλλο που δεν το περιμέναμε, έχουμε αποκτήσει ένα άνοιγμα προς τη ζωή, έχουμε μπει σε μια νέα συνειδησιακή κατάσταση θέασης του κόσμου που δίνει αξία στη ζωή, που μπορεί να αντιληφθεί να νιώσει τη ζωή περισσότερο.
Αυτό που επιτυγχάνεται, είναι το να ζω με μια συνειδησιακή κατάσταση με περισσότερη αποδοχή και συμφιλίωση.
Στην αρχή, η έννοια του θανάτου θα με ρουφήξει.
Αν και το μόνο σίγουρο από τη στιγμή που γεννιόμαστε είναι ότι θα πεθάνουμε, δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλη μας η ζωή είναι μια μεγάλη αγωνιώδης προσπάθεια για να το ξεχάσουμε. Ο θάνατος είναι κάτι ασύλληπτο, και μας τρομάζει γιατί μας θυμίζει πόσο απατηλό είναι αυτό που ονομάζουμε πραγματικότητα, μας θυμίζει την αδυναμία μας, ή το γεγονός ότι δεν ξέρουμε τελικά τι είμαστε.
Το να ζω με την ιδέα του θανάτου, είναι τελικά η κατάσταση όπου παραδέχομαι ότι δεν ξέρω τίποτα, ότι είμαι μέρος ενός σύμπαντος που δεν μπορώ να κατανοήσω. Το να ζω με την ιδέα του θανάτου είναι τελικά η κατάσταση όπου παραδέχομαι ότι δεν είμαι ασφαλής, αλλά ανασφαλής. Δεν είμαι δυνατός, αλλά ευάλωτος. Δεν είμαι συγκεκριμένος, αλλά ασύλληπτος. Τα πράγματα δεν είναι «ένα και ένα κάνουν δύο», αλλά σχετικά μέσα σε μια χαοτική κατάσταση (που περιλαμβάνει και το «ένα και ένα κάνουν δύο»). Αντιλαμβάνομαι ότι τα πράγματα είναι σχετικά και χαοτικά και εγώ είμαι μέρος αυτού του χάους.
Καθώς συνειδητοποιώ, αποδέχομαι και συμφιλιώνομαι με όλα αυτά, η ζωή βιώνεται από μια νέα θέση. Όπως το νιώθω τουλάχιστον εγώ, είναι μια θέση πιο χαλαρή, πιο παιχνιδιάρικη. Είναι μια θέση όπου είμαι συνδεδεμένη περισσότερο με την ολότητα της ύπαρξης, που τα περιλαμβάνει όλα, ζωή και θάνατο. Αυτό παραδόξως με κάνει πιο ανάλαφρη.
Ξαναγυρνώ στους καρκινοπαθείς. Τώρα ο καρκίνος είναι μια ετικέτα, μία νόσος. Αυτός που νοσεί μπορεί να πει, «είμαι άρρωστος». Πολλοί διαπιστώνουν, ότι από εδώ και πέρα «θα είμαι άρρωστος για μια ζωή». Είμαι ασθενής. Το «είμαι ασθενής» με βάζει σε αυτήν την ενασχόληση με το θάνατο, συνειδητά ή ασυνείδητα.
Η χροιά και αίσθηση του θανάτου με έχουν πια στιγματίσει. «Πέφτω». Ρουφιέμαι. Τα πάντα χρωματίζονται από την ασθένεια. Κάθε τι βιώνεται υπό το πρίσμα της ασθένειας, αυτού του βάρους, αυτής της θλίψης. Δεν ξενοιάζω πια ούτε λεπτό. Καθώς περνά ο καιρός αυτή η στάση γίνεται συνήθεια. Η στάση «είμαι ασθενής».
Ζω υπό τον φόβο. Οι αποφάσεις και επιλογές μου έχουν τη βάση τους στο φόβο. Η χαρά, έχει από κάτω της τη θλίψη. Η ομορφιά βιώνεται υπό τη θλίψη. Η στάση «είμαι ασθενής» σιγά σιγά με κερδίζει και γεμίζει ένα-ένα όλα τα κύτταρά μου. Υπάρχει ένα μόνιμο βάρος, ένα μόνιμο άγχος, ένας μόνιμος φόβος.
Και τότε μπορεί να διαπιστώσω, ότι η ασθένεια με έχει ρουφήξει τόσο πολύ που αδυνατώ να χαρώ. Ή να επιτρέψω μέσα μου την εμπειρία της χαράς, της ομορφιάς, της δημιουργικότητας. Σαν να λέμε, ότι έχω συνδεδεθεί τόσο με το κομμάτι μου του θανάτου, που πια ξέχασα τον άλλο πόλο μου, αυτόν της ζωής. Ξέχασα ότι αν και είμαι ασθενής, είμαι όμως ακόμα ζωντανός!
Αυτό το κείμενο είναι αφιερωμένο, σε όσους έχουν κάνει όλες αυτές τις διαδρομές και βρίσκονται τώρα στο κρίσιμο σημείο που καλούνται να αποφασίσουν και να επιλέξουν τι θα κάνουν από εδώ και στο εξής με τα δεδομένα ως έχουν. Αυτούς που βρίσκονται στην τελική αναμέτρηση.
Και σε αυτήν την αναμέτρηση σας προσκαλώ να επιλέξετε το «είμαι ασθενής» να μη γίνεται πια στάση ζωής. Σας προσκαλώ, αντί να δώσετε το βάρος σας, την ενέργειά σας στο «είμαι ασθενής», να δώσετε την ενέργειά σας στο «είμαι ζωντανός». Το «είμαι ασθενής» ίσως δεν θα φύγει ποτέ από τη συνείδηση, όσο όμως δίνετε την ενέργειά σας στο είμαι ζωντανός, το «είμαι ασθενής» θα μεταμορφώνεται σε κινητήριο δύναμη, θετική δύναμη.
Είμαι ζωντανός!
Τι θα πει για σένα να δώσεις την ενέργειά σου στο «είμαι ζωντανός»;
Είναι μια απαιτητική ερώτηση, που σίγουρα φέρει μεγαλύτερη ευθύνη από τη στάση «είμαι ασθενής». Στο πρώτο χρειάζεται να ενεργοποιηθώ και να γίνω δημιουργικός, στο δεύτερο μπορώ απλά να παραιτούμαι.
Μπορεί καθώς αναλογίζομαι «τι με κάνει να νιώθω ζωντανός;», να τρομοκρατούμαι γιατί συχνά αντιλαμβάνομαι ότι και πριν νοσήσω δεν ζούσα υπό τη στάση ζωής «είμαι ζωντανός». Μπορεί να ανακαλύψω μια σειρά επιλογές που είχα κάνει που με περιόριζαν, με «αρρώσταιναν», με έθλιβαν.
Αυτό όμως δεν είναι τετελεσμένο: και αυτή είναι τελειωτική αναμέτρηση με τον καρκίνο. Πώς θα κερδίσω από τον καρκίνο τη ζωή. Πώς θα τον αφήσω στις στάχτες του. Πώς θα κάνω νέες επιλογές, επιλογές ζωής.
Η πρόκληση του να ζω από τη στάση «είμαι ζωντανός», είναι η πιο μεγάλη πρόκληση, όχι μόνο για όσους νοσούν, αλλά και για όσους δεν νοσούν. Κανείς δεν έχει μάθει να ζει με αυτή τη στάση ζωής, τουλάχιστον να την επιλέγει συνειδητά.
Νιώθω ότι το γεγονός ότι δεν μας έχουν μάθει να ζούμε με αυτή τη στάση ζωής, πηγάζει από κάτι βαθύτερο (από όπου επηρεάζονται και τα κοινωνικά-πολιτιστικά πρότυπα και αξίες που δίνουν την αρχική κατεύθυνση προς τη ζωή κονσέρβα: καθήκον και κυνήγι επιτυχίας). Το μεγαλείο της ζωής είναι τόσο τρομακτικό όσο και αυτό του θανάτου. Γιατί εν τέλει είναι και αυτό σχετικό και χαοτικό και ασύλληπτο.
Συνεπώς είμαστε όλοι μαθητές, ασκούμενοι. Αυτό σημαίνει ότι πιθανότατα δεν θα κατακτήσουμε ίσως ποτέ τη στάση ζωής «είμαι ζωντανός» στην ολότητά της. Ως μαθητές όμως, μπορούμε να συνεχίσουμε να μαθαίνουμε την τέχνη αυτή και να την εφαρμόζουμε όλο και περισσότερο.
Γι αυτό λοιπόν λέω σε σας όσους νοσείτε, ότι αν εγώ έχω να σας πω ένα πράγμα, εσείς έχετε να μου πείτε πολλά περισσότερα. Έχω να μάθω πολλά από εσάς. Να έρθεις να μου πεις το μήνυμά σου. Να έρθεις να μαθαίνουμε όλοι μαζί. Να ανακαλύψουμε τι θα πει η ζωή και πώς μπορούμε να αφηνόμαστε σε αυτήν.
Αρχίζω να κατακτάω λοιπόν το εξής: να σου λέω «έχεις καρκίνο» και να μη φοβάμαι. Να μη σε λυπάμαι. Έχεις καρκίνο. Ωραία. Πάμε τώρα να δούμε τι έχουμε να αντιμετωπίσουμε και τι έχουμε να μάθουμε.
Σε όλους εσάς που φτάσατε στο σημείο να μπορείτε να σταθείτε και απλώς να πείτε καθάρια, χωρίς να περιμένετε τίποτα: «Έχω καρκίνο»
Δανάη Χορομίδου
Ψυχολόγος, απόφοιτος Παν/μίου Αθηνών
Ψυχοθεραπεύτρια-ψυχοδραματιστής